Salih Safvet ef. Bašić, naib i vršilac dužnosti reisu-l-uleme, rođen je u Duvnu 1886. godine. Pripadao je uglednoj trgovačkoj porodici Bašić iz Duvna. U rodnom mjestu je završio mekteb, a nakon toga medresu i Filozofski fakultet u Istanbulu. Po završetku školovanja radio je jedno vrijeme kao profesor u srednjim školama u Turskoj, ali se 1910. godine ipak vraća u rodni kraj. Živio je u Duvnu i bavio se trgovinom. Od 1915. godine bio je biran u hodžinsku izbornu kuriju. Bio je član obje islamske prosvjetne ankete koje su vodili reis Šarac (1910/1911) i reis Čaušević (1921).
Kako bi izbjegao mobilizaciju u austrijsku vojsku početkom Prvog svjetskog rata prihvata mjesto profesora arapskog jezika i šerijatskog prava u Šerijatskoj sudačkoj školi u Sarajevu. Kasnije je predavao i na Višoj islamskoj šerijatsko-teološkoj školi.
Bio je odličan poznavalac orijentalnih jezika, historije i književnosti. Bio je izvanredan predavač i pedagog, strog, ali cijenjen od svojih učenika i studenata, dosljedan i pravedan, lijepe naravi, poštovan od svakoga ko ga je poznavao. Nakon donošenja novog ustava Islamske vjerske zajednice 1936. godine postavljen je za prvog naiba Islamske zajednice i na toj dužnosti ostao do 1938. godine, do izbora reisu-l-uleme Fehima ef. Spahe. Polovinom ljeta 1937. godine biran je za člana Vakufsko-mearifskog sabora u Sarajevu.
Od 1942. godine, od smrti reisu-l-uleme Fehim ef. Spahe, pa do 1947. godine, bio je ponovo na čelu Islamske zajednice, ovoga puta kao vršilac dužnosti reisu-l-uleme.
U to teško vrijeme iskazao se kao sposoban rukovodilac i mudar čovjek koji je vješto izbjegavao da Islamska zajednica ne dođe potpuno pod skute NDH i njenog poglavnika Ante Pavelića. Njemu pripadaju zasluge što nikada nije stupio na snagu već skrojeni Ustav islamske zajednice, ali onaj ustav koji je krojen makazama ustaške vlade u Zagrebu i njenih poslušnika iz muslimanskog naroda. Nije pristao na zahtjev Pavelića da se potpiše diskreditirajuća poslanica protiv narodnooslobodilačkog pokreta.
Na čelu Islamske zajednice ostao je do izbora novog reisa Ibrahim ef. Fejića i donošenja novog Ustava, sada, doduše, krojenog pod budnom pratnjom novih, komunističkih vlasti.
Nakon toga, 1947. godine, povlači se u rodno Duvno gdje je i umro godinu dana kasnije.
Hadži Mehmed Džemaluddin ef. Čaušević, reisu-l-ulema, rođen je u Arapuši kod Bosanske Krupe 28. 12. 1870 (1871) godine. Početne nauke Džemaluddin je učio pred ocem Ali ef., a kasnije odlazi u Bihać u medresu. Poslije toga, 1887. kao sedamnaestogodišnjak odlazi u Istanbul gdje studira islamske nauke punih 17 godina.
U Istanbulu otpočinje saradnju u listovima Tasviri-efkar i Terdžumani-hakikat. Kao dospinik ovih listova putuje u Arabiju, Jemen i Egipat. U Kairu se upoznao sa Šejh Muhammedom Abduhuom, slušao njegova predavanja i nazvao ga svojim »ustazi muhteremom«. Iako su mu nuđeni primamljivi položaji u Turskoj, Čaušević se ipak vraća u domovinu. U septembru 1903. godine imenovan je nastavnikom arapskog jezika na Velikoj gimnaziji u Sarajevu. Za člana Ulema-medžlisa postavljen je u februaru 1905. godine, a tu je funkciju obnašao do 1909, kada je imenovan za profesora Šerijatske sudačke škole. Krajem jula 1912. godine razriješen je službovanja na vlastitu molbu, u znak protesta što je za direktora Šerijatske sudačke škole došao Osman Nuri Hadžić.
Kada je hafiz Sulejman ef. Šarac podnio iznuđenu ostavku na položaj reisu-l-uleme, hodžinska kurija je na svom zasjedanju kao prvog kandidata predložila Čauševića. Zemaljska vlada je poništila ove izbore nakon čega je hodžinska kurija na narednom zasjedanju ponovo i jednoglasno izabrala Čauševića. Narod je tu želju sa svoje strane podupro slanjem deputacija, predstavki i molbi, “kojima se je obraćao čak i na Previšnju carsku kancelariju u Beču”. 27. oktobra 1913. godine Džemaluddin ef. Čaušević imenovan je reisu-l-ulemom za Bosnu i Hercegovinu, a s tim se saglasilo i “Njegovo carsko-kraljevsko veličanstvo Previšnjim rješenjem od 27. oktobra (i Čauševića) blagoizvoljelo imenovati reisu-l-ulemom Bosne i Hercegovine”. Čekala se još i menšura od Mešihata iz Istanbula, pa kada je i ona stigla, svečano je ustoličen za reisu-l-ulemu u Carevoj džamiji 26. marta 1914. godine.
Džemaluddin ef. Čaušević je obavljao časnu dužnost reisu-l-uleme do aprila 1930. godine kada je, opet iz principijelnih razloga, zatražio odlazak u penziju. Posljednjih osam godina živi povučeno, Umro je 28. marta 1938. godine, u Državnoj bolnici, i ukopan kraj Begove džamije u Sarajevu.
Rođen je u Žepču oko 1870. godine, gdje je pohađao mekteb. GHB medresu i Daru-l-muallimin završio je u Sarajevu. Dok je boravio u Sarajevu, sedam kira’eta je završio pred h. hfz. Šakir-ef- Tuzlom. Dužnost muallima obavljao je u Tešnju, Brčkom i Banja Luci. Radeći u Banjoj Luci slušao je predavanja muftije Muhammeda Šefket- ef. Kurta, koji mu je dodijelio idžazet.
Nakon što je položio ispit za vjeroučitelja – profesora u srednjim školama, predavao je vjeronauku u Banjoj Luci, Bihaću, Tuzli i, napokon, u Prvoj gimnaziji u Sarajevu.
Hfz. Mehmed je bio jedan od osnivača imamsko-muallimskog udruženja koje je osnovano 1909. godine.
Obavljao je dužnost prvog predsjednika ovog udruženja. Dok je bio profesor u Gimaziji u Tuzli, vršio je dužnost predsjednika „Mirkata“ (udruženje uleme). Preselio je na Ahiret 23. maja 1935. godine u Sarajevu gdje je i ukopan.
Abdurrahman Adil ef. Čokić, muderris, rođen je u Brčkom 1888. godine Abdurrahman Adil pohađa osnovnu školu i Behram-begovu medresu, a onda se upisuje u Šerijatsku sudačku školu u Sarajevu 1908. godine. Ne znamo iz kojih razloga napušta ovu školu i nastavlja nauke u Istanbulu. Tu je 1914. godine svršio teološki fakultet nakon čega ide na specijalizaciju određenih islamskih disciplina i polaže strogi ispit ru’usi-humajun, a onda pohađa Mutehassisin, studij Kur’ana i hadisa.
Studij okončava 1917. godine nakon čega je imenovan muderrisom Darul-hilafe, reformirane medrese, u Istanbulu. Imao je titulu doktora nauka, a tako je oslovljen i u aktu o postavljenju za profesora od strane Ministarstva prosvjete Kraljevine Jugoslavije 1929. godine.
Krajem 1917. godine, vraća se u Bosnu radi reguliranja vojne obaveze, a onda stupa u državnu službu kao vjeroučitelj u mostarskoj gimnaziji i preparandiji. U Sarajevo prelazi 1921, gdje radi kao profesor vjeronauke u Prvoj gimnaziji. Konačno se vraća u Tuzlu 1927. godine, također kao profesor gimnazije i na tom poslu ostaje do 1947. godine. Od kraja 1949. do pred kraj 1951. godine ležao je u zatvoru. Penzionisan je 1952. godine. Kao istaknuti teolog i pedagog bio je uključen je u rad Komisije za polaganje državnog ispta za profesore vjeronauke. Čokić je izabran za tajnika tuzlanskog udruženja ilmijje Mirkat koje vodio sve do osnivanja El-Hidaje. Držao je zapažena predavanja iz filozofije i kulturne baštine islama u organizaciji Mirkata, ali je, na molbu prijatelja i poštovalaca, u Jalskoj džamiji izlagao hadisko djelo Mešariq al-Anwar od As-Saganija. Ratne 1945. godine bio je na čelu Kotarskog vakufsko-mearifskog povjerenstva u Tuzli. Imao je bogatu biblioteku knjiga i vrijednu zbirku orijentalnih rukopisa.
Čokić je objavio vrijedne radove o islamskim velikanima: Dželaluddinu Rumiju, Šejhu Abdul-Azizu Džavišu, Imamu Al-Gazzaliju, Šekibu Arslanu, Al-Kindiju, Ibn Sinau, Sejjidu Muhammedu Senusiju, Muhjuddinu ‘Arebiju. Radovi o Al-Gazzaliju i Ibn ‘Arebiju štampani su i zasebno.
Abdurrahman Adil ef. Čokić je dosta prevodio sa orijentalnih jezika. Sa arapskog je preveo Haj ibn Jakzan od Ibn Tufejla i historijsku priču Plemenitost. Oba rada su objavljena u Novom beharu. U istom listu objavljen je njegov prijevod sa perzijskog jezika Savjeti istočnih filozofa. Priču O sultanu i njgeovim sinovima preveo je sa turskog jezika i objavio u Gajretu. Njegov posljednji rad Muslimanka u domu i javnom životu kroz istoriju, objavljen je u Glasniku 1952. godine.
Abdurrahman Adil ef. Čokić preselio je na Ahiret u Tuzli 10. oktobra 1954. godine i ukopan u haremu Ilinčica.
Hafiz Mehmed Ali ef. Ćerimović, rođen je u Ljubuškom 1874. godine. Tu je završio mekteb i nekoliko razreda mjesne medrese. Ruždiju pohađa u Mostaru gdje uči pred hadži Salih ef. Alajbegovićem, jednim od najučenijih alima toga vremena. Zatim prelazi u Sarajevo i upisuje Šerijatsku sudačku školu koju završava 1896. godine. Još ranije izučio je hifz, ali se ne zna pred kim.
Odmah po okončanju školovanja započinje svoju sudačku karijeru kao vježbenik na Šerijatskom sudu u Mostaru. Nakon godine dana polaže kadijski ispit i kao šerijatski sudija radi u Bileći od 1898. godine. Zatim 1901. godine prelazi u Ljubinje gdje ostaje punih 12 godina. Od jeseni 1913. godine radi kao šerijatski sudija u Bijeljini, od 1921. godine u Travniku i najzad u Sarajevu od 6. decembra 1926. godine, na Sreskom šerijatskom sudu, gdje je i penzionisan u septembru 1935. godine, nakon punih 40 godina plodnoga rada.Bio je biran u Sabor za tuzlanski okrug, zatim u Ulema-medžlis 1938. godine, u kome je obavljao dužnost fetva-emina. Kao najstariji član Ulema-medžlisa obnašao je dužnost predsjednika sve do smrti. Na prvoj skupštini društva “El-Hidaje” organizacije ilmijje Kraljevine Jugoslavije 16. septembra 1936. godine, izabran je za predsjednika Glavnog odbora, te u Redakcioni odbor toga društva. Kao izvrstan poznavalac šerijatskog prava nekoliko je godina honorarno predavao je na Višoj islamskoj šerijatsko-teološkoj školi vakufsko i šerijatsko nasljedno pravo. Bio je skroman, pobožan, nepodmitljiv. Da je bio cijenjen od svih pokazuje to da je bio biran na najistaknutije položaje u Islamskoj zajednici.
U vrijeme ustaške strahovlade u Sarajevu, tačnije 12. oktobra 1941. godine desetine alima i najviđenijih Sarajlija predvođenih predsjednikom Ulema-medžlisa Mehmedom Ali ef. Ćerimovićem i rektorom Više islamske šeriatsko-teološke škole dr. Šaćir ef. Sikirićem, potpisuje Rezoluciju kojom se osuđuju ustaški zločini i nasilja nad Srbima i drugima, a nerijetko odgovornost prebacuje na muslimane. Slična rezolucija došla je i od strane Ilmijje 14. augusta 1941. godine. Mehmed Ali ef. Ćerimović pisac je zapaženih knjiga i tekstova iz područja šerijatskog prava. Mehmed Ali ef. Ćerimović umro je u Sarajevu 4. marta 1943. godine.
Rođen u Gračanici, 1867. godine, gdje je završio mekteb i Osman-kapetanovu medresu, nakon čega je u petnaestoj godini otišao u Istanbul, gdje je slušao tadašnje poznate učenjake Istanbula. Proveo je i jednu godinu na Mektebi hukuku (Pravni fakultet) i nakon pet provedenih godina u Istanbulu vratio se u rodno mjesto. Ubrzo se upisao u tek osnovanu Šerijatsku sudačku školu završivši je vrlo uspješno 1892. godine.
Radio je u Kotarskom šerijatskom sudu u Mostaru, Tuzli, Bijeljini i Gradačcu do 1909. godine, kada je postavljen za kadiju u Sarajevu, da bi 1914. godine bio imenovan vrhovnim šerijatskim sudijom pri Vrhovnom šerijatskom sudu u Sarajevu.
Bio je vrlo blizak saradnik tada izabranog reisu-l-uleme Džemaludina Čauševića, član Vakufsko-mearifskog vijeća, Upravnog odbora Pokopnog društva “Bakije” i drugih udruženja i društava. Penzioniran je 1929. godine. Bavio se publicističkim radom i najbolje je poznavao šerijatsko nasljedno pravo. Umro je u Sarajevu 28. septembra 1942. godine.
Nije pisao mnogo, ali se njegovi tekstovi odlikuju britkošću i jasnoćom stava. Pripadao je tradicionalistima u tumačenju šerijatskog prava. Na neke stavove svjetovnih modernista, on žustro odgovara: “Svjetovnoj inteligenciji ne sviđa se tumačenje ilmijje stanovitih ustanova islamske vjere, koji oni zamišljaju apsolutno elastičnom i prilagodljivom za svašta.” Prohić, braneći stav da je ilmijja ta koja može davati meritorna mišljenja o šerijatskim propisima, podrugljivo kaže da bi po shvatanjima svjetovne inteligencije i poznati hadis da su (islamski) učenjaci nasljednici Božijih poslanika, trebalo tumačiti, da su sada oni (svjetovna inteligencija) nasljednici Božijih poslanika.
Muhammed Seid ef. Serdarević je rođen u Zenici 8. decembra 1882. godine. Tu završava mekteb i osnovnu školu, a uporedo uči pred svojim ocem Abdulhamid ef. (Munla efendijom), muderrisom Sultan Ahmedove medrese u Zenici, arapski i turski jezik. Kao sedamnaestogodišnjak 1899. godine Seid odlazi u Sarajevo gdje pohađa Hanikah medresu, a isto vrijeme pohađa, i s odličnim uspjehom završava, i Darul-muallimin 1904. godine.
Nakon diplomiranja na Darul-mualliminu vraća se u Zenicu i biva postavljen za prvog muallima u tamošnjoj mektebi ibtida’ijji. U Sarajevo se vraća 1910. kada je imenovan za urednika Muallima, glasila Muslimanskog muallimskog i imamskog društva za BiH. U Muallimu je ostao tri godine, za sve vrijeme njegovog izlaženja. Kada je Muallim prestao izlaziti, Serdarević se vraća u Zenicu gdje 22. februara 1914. godine preuzima dužnost imama Centralne kaznionice. Negdje u to doba Muhammed Seid ef. preuzima i položaj muderrisa na Sultan Ahmedovoj medresi. U njegovo vrijeme, tačnije 1916. godine, izvršena je prva roforma medrese, napušten halka-sistem školovanja, a uvedena razredna nastava sa petogodišnjim školovanjem.
U svom kratkom životu Muhammed Seid Serdarević je napisao mnogo i može se uvrstiti u najveće prosvjetitelje muslimana u proteklom vremenu. Otkako se u Beharu 1904. godine javio sa prvim radom Kibur i tevazu (Oholost i poniznost), pa do smrti Serdarević je u našoj periodici objavio oko 100 radova, te 12 štampanih knjiga, udžbenika i brošura. Još kao muallim, da bi učenicima mektebi-ibtida’ijje olakšao učenje Kur’ana, sastavlja Ta’limi-tedžvid, Usulid-dinijju priređuje kako bi ih lakše uputio u osnove vjere, a Fikhul-ibadat piše za potrebe učenika medresa. Muhammed Seid je jedan od osnivača Muslimanskog muallimskog i imamskog društva za BiH, a dvije godine bio je i predsjednik Glavnog odbora. Počasnim članom ovog društva proglašen je 28. maja 1914. godine. Jedan je od osnivača Udruženja bosansko-hercegovačke ilmijje koja je osnovana 1913, bio je prvi sekretar tog udruženja i na tom položaju ostao do iznenadne smrti. Serdarević je bio cijenjen kao izvrstan vaiz i pedagog. Na Ahiret je preselio 26. maja 1918. godine, u 36. godini života.
Salim ef. Muftić, rođen je u Sarajevu 1876. godine. Sin je našeg prvog reisa Mustafe Hilmi ef. Hadžiomerovića. Početne nauke učio je pred Mehmed ef. Ramićem, Topal-hodžom, a onda nastavio pred ocem u Kuršumli medresi. U Šerijatsku sudačku školu upisuje se 1893. godine, a nakon diplomiranja 1898. godine postavljen je na mjesto muida u Kuršumliji medresi. Dvije godine kasnije i on odlazi u Istanbul gdje sluša poznatog Ahmed ef. Šehrija. Po povratku se vraća na staro mjesto muida i predaje sve do 1914. godine kada je imenovan sarajevskim muftijom. Na tom položaju ostaje do 2. maja 1930. godine kada je izabran za člana Ulema-medžlisa u Sarajevu. U dva navrata biran je za predsjednika Ulema-medžlisa, od 1930. do 1936. godine kada odlazi u penziju. Kao predsjednik Ulema-medžlisa bio je virilni predsjednik Upravnog odbora vakufsko-mearifskog vijeća u Sarajevu i član Vrhovnog starješinstva Islamske vjerske zajednice. Bio je virilni član Vakufsko-mearifskog sabora i Vakufsko-mearifskog saborskog odbora. Prilikom izbora za Narodno predstavništvo Salim ef. Muftić je imenovan za senatora. Jedan je od tri kandidata za reisu-l-ulemu na izborima iz 1930. godine, Učesnik je Prvog sveislamskog kongresa u Jeruzalemu 1931, te jedan od naših predstavnika Kongresa evropskih muslimana u Ženevi 1935. godine. Biran je za potpredsjednika Kongresa u Ženevi, a predsjednik je bio znameniti učenjak toga doba Emir Šekib Arslan. Salim efendija je aktivno učestvovao u radu staleškog društva Organizacije bosanskohercegovačke ilmijje, a bio je i predsjednik Upravnog odbora Gajreta. Bio je jedan od ključnih ljudi Islamske zajednice svoga vremena. U njegovo vrijeme izvršena je konačna reorganizacija Gazijine medrese, dograđen Đulagin dvor kamo je medresa preselila iz skučenih prostorija Kuršumlije, osnovana Ženska medresa, izvršena reforma i ostalih bosanskih medresa. Izrađen je plan i program vjeronauke u osnovnim i srednjim školama, štampani mnogi vjeronaučni udžbenici.
Salim ef. je bio inicijator za prvo štampanje Mushafa u Sarajevu u izdanju Vakufske direkcije. Poveo je akciju izgradnje nekoliko solidnih mektepskih zgrada a također i zgrade Ženske medrese na Pirinom brijegu u Sarajevu. Umro je u Sarajevu u srijedu 25. maja 1938. godine, u 62. godini.
Rođen je u Vlasenici 1871. godine. U rodnom mjestu završio je mekteb, a poslije završava Gazi Husrev-begovu Kuršumliju medresu. Radio je kao sudijski pripravnik u Mostaru i Brčkom. Nakon položenog sudijskog ispita bio je šerijatski sudac u Sanskom Mostu, Foči i Sarajevu, a za vrhovnog šerijatskog suca pri Vrhovnom šerijatskom sudu u Sarajevu, imenovan je 1929. godine, na kojem je radio sve do penzioniranja, 1936. godine.
Kao honorarni nastavnik predavao je u Šerijatskoj sudačkoj školi Šerijatski sudski postupnik od 1913. do 1935. godine, dok je u istoj školi, školske 1912/13. godine, bio i ekonom.
Bio je član Upravnog odbora Gajreta, vrlo aktivan u Udruženju šerijatskih sudaca i vježbenika Bosne i Hercegovine, učestvovao na kongresima pravnika Kraljevine Jugoslavije, član Izborne kurije za izbor reisu-l-uleme, član Ulema-medžlisa i muftija. Sarađivao je sa skoro svim tadašnjim muslimanskim listovima, ali i stručnim pravnim časopisima, kao što su Mjesečnik iz Zagreba i Arhiv za pravne i društvene nauke iz Beograda.
Bušatlić je bio vrlo plodan pravni pisac. Objavio je više knjiga i članaka. Najznačajnije knjige pisao je iz područja šerijatskog prava.
Pored gore navedenih knjiga, Bušatlić je napisao veliki broj članaka po raznim časopisima iz doba austro-ugarske vlasti u Bosni i Hercegovini, a kasnije i u Kraljevini SHS / Jugoslaviji.
Bušatlićev pristup šerijatskom pravu možemo ocijeniti kao vrlo elastičan i svrstati ga u tadašnje vjerske moderniste kod bosanskohercegovačkih muslimana. On uvažava konkretne društvene i kulturne prilike u kojima su živjeli muslimani, tvrdeći da on poznaje tumačenja klasične uleme, ali se “od njih može odstupiti ako to zahtijeva duh vremena nakon što se temeljito prouče u nekom forumu, kako to odobrava i Muhamed Abduhu”.
Uzimajući gornji stav u obzir, sasvim je jasno da je, u to doba, Bušatlić podržao stavove reisu-l-uleme Čauševića, povodom rasprave oko pokrivanja žene muslimanke, nošenja kačketa, uređenja vakufa, kamate i dr. Slične stavove, o svim, tada aktuelnim, problemima, Bušatlić je zauzimao stanovište koje bismo mogli okarakterizirati kao umjereno reformističko.
Umro je u Sarajevu, 2. novembra 1946. godine.
Hadži hafiz Sulejman ef. Šarac, rođen je u Stocu 1850. godine. Mekteb i hifz svršio je u Stocu najkasnije do 1875. godine. Kasnije je učio u Mostaru, a nakon toga odlazi u Istanbul na usavršavanje i studiranje. 1878. godine se vraća u Bosnu i već naredne godine biva postavljen za muftiju u Bihaću. Na tom položaju ostaje do 1887. godine kada je imenovan profesorom Šerijatske sudačke škole u Sarajevu. Od godine 1893. do 1908. bio je i direktor ovoga obrazovnog zavoda. Zahvaljujući njemu ova škola je dobila glas najuređenijeg zavoda tog vremena. Vrhovnim šerijatskim sudijom imenovan je 1901. godine i na toj poziciji ostao do 1908. godine kada je zbog svojih stavova suspendiran.
Učestvovao je u Pokretu za vjersku i vjersko-prosvjetnu autonomiju muslimana Bosne i Hercegovine pod austro-ugarskom vlasti i sa Munib ef. Korkutom i Salih ef. Alajbegovićem donosi i potpisuje čuveni Takrir kojim se caru i kralju Franji Josipu I osporava suverenitet nad vjerskim poslovima i pravo davanja menšure reisu-l-ulemama. Narod i ulema ne zaboravljaju njegove zasluge pa ga ističu kao najviđenijeg kandidata za reisu-l-ulemu. Nakon stjecanja vjersko-prosvjetne autonomije 1. maja 1909, hodžinska kurija od 30 članova, čiji je i on bio član, ga izabire za svoga prvog reisu-l-ulemu. Prvi izbori provedeni su krajem novembra 1909, godine, a ponovljeni u januaru iduće godine.
Predaja menšure i svečano ustoličenje reisa Šarca obavljeno je 30. juna 1910. u Carevoj džamiji u Sarajevu. Kao reisu-l-ulema Šarac je bio predsjednik Vakufskog sabora, vršio neposredan nadzor nad radom Šerijatske sudačke škole i bio virilni član Bosanskog sabora.
Raznim zakulisnim igrama Monarhija, prisiljava reisa Šarca da podnese ostavku.
Hodžinska kurija je maja mjeseca 1912. održala sjednicu na kojoj je donijela dvije rezolucije u kojima se traži smjenjivanje Šarca sa položaja reisu-l-uleme. Nakon ultimatuma Zemaljske vlade da u roku od osam dana Šarac treba podnijeti ostavku, on je to i učinio augusta 1912. godine. Prije toga odlikovan je viteškim ordenom Franje Josipa. Nakon ostavke hafiz Sulejman ef. Šarac se povlači u miran život, posvećuje se nauci i pobožnosti, porodici i prijateljima. Umro je u Sarajevu 27. jula 1927. godine.
Murat Hulusi-efendija Hajrović, muallim, referent za mektepsku nastavu, prosvjetiteljski i didaktički pisac, rođen je u Bosanskoj Krupi 1873. godine. Nakon mekteba i medrese upisao se u Daru-l-muallimin u Sarajevu, u prvoj generaciji te škole, početkom 1892. godine. Svršenik Daru-l-muallimina stjecao je pravo da bude namješten kao prvi učitelj (muallimi-evvel) u reformiranom mektebu ili da bude primljen u Šerijatsku sudačku školu u Sarajevu.
Murat-ef. Hajrović se kasnije svojski angažirao kao muallim u mektebima i na tom polju postigao veliki uspjeh. Bio je jedan od najzaslužnijih prosvjetnih radnika svoga vremena u Bosni i Hercegovini. Radio je kao muallim mektebi-ibtidaijje u Bihaću od 1896. godine. Murat-efendija je ostao u Bihaću do 1907. godine, a već naredne godine, kada je njegov rad primijećen na najvišem mjestu, prelazi u Sarajevo gdje je izabran za referenta za mektepsku nastavu u Vakufskoj direkciji. Bila je to odlična prilika da Murat-efendija, uz svesrdnu podršku Džemaluddin-ef. Čauševića i drugih, pokrene jednu cjelovitu reformu mektepske nastave u cijeloj Bosni i Hercegovini, da se vjeronauka osavremeni, a djeca zainteresiraju za svoju vjeru.
Od početka izlaženja Behara Murat-efendija sarađuje u tom listu. U salnami Mekteb, koju je uređivao reisu-l-ulema Džemaluddin-ef. Čaušević, u prvom godištu (1907. godine) objavljena je Hajrovićeva Sufara (arapska početnica) za prvi razred mektebi-ibtidaijje, a u drugom godištu njegov zapažen tekst Zašto nekoja djeca neće da idu u mekteb.
Tekst je pisan veoma stručno i temeljito sa izvrsnim zapažanjima i navođenjem uzroka slabog odziva djece u mektebe, a objavljen je arebicom, na deset stranica salname.
Hajrovićeva Sufara jedna je od najboljih sufara kod nas. I ona je objavljena na arebici, a pisana je dosta čistim bosanskim jezikom što je omogućavalo djeci da lakše shvate i nauče predviđeno gradivo. U predgovoru naslovljenom Dvije-tri o Sufari Hajrović daje metodska uputstva za njenu upotrebi u nastavi. Hajrovićeva Sufara je, osim u salnami Mekteb, objavljena i kao separat lista Tarik 1908. godine, ali je ona sada proširena sa jedanaest na četrnaest lekcija.
Murat-efendija Hajrović priredio je još dvije knjižice namijenjene omladini: Male priče i dosjetke, za muslimansku mladež, (Sarajevo, 1906., na 44 stranice, drugo izdanje, Sarajevo, 1913.) i Glavna načela islama, za muslimansku mladež, na 54 stranice. Ovu Hajrovićevu knjigu izdao je reis Mehmed Džemaluddin-efendija Čaušević, (Sarajevo, 1906.), a drugo izdanje izašlo je u istom gradu 1912. godine, s napomenom: Na rijaseti ilmiji pregledano i odobreno.
Murat-efendija Hajrović preselio je na Ahiret u Sarajevu 1918. godine.
Hadži-Ibrahim Hakki-efendija Čokić rođen je u Brčkom 1871. godine. Mekteb i Čačak-medresu pohađao je u Brčkom, a onda nastavio školovanje u Behram-begovoj medresi u Tuzli.
Šerijatsku sudačku školu u Sarajevu završio je 1897. godine, a zatim profesorski ispit iz arapskog jezika na Univerzitetu u Beču 1904. godine, pred profesorima Milerom i Jagićem. Znao je arapski, turski, perzijski i njemački jezik.
Službovao je najprije kao profesor arapskog jezika u mostarskoj Gimnaziji. Bio je aktivni učesnik Džabićeva pokreta za vjersko-prosvjetnu autonomiju muslimana BiH pod austro-ugarskom vlašću. Kao potpisnik jednog akta dobio je otkaz iz službe 1899. godine. Nakon toga predavao je vjeronauku, arapski jezik i književnost, te turski jezik na Velikoj gimnaziji u Tuzli sve do 1929. godine. O ovoj školi predavao je vjeronauku, arapski jezik i književnost, turski jezik. Nekoliko godina predavao je besplatno i u Behram-begovoj medresi.
Na mjesto tuzlanskog muftije izabrao ga je Ulema-medžlis 17. juna 1933. godine. Na toj dužnosti ostao je do ukidanja muftijstava 1936. godine. On je bio posljednji prijeratni tuzlanski muftija. Hadži-Ibrahim-efendija je bio pokretač, vlasnik i glavni urednik lista Hikmet koji je, jedanput mjesečno, izlazio u Tuzli od 1929. do 1936. godine. Oko Hikmeta mnogo su mu pamagali braća Abdurrahman Adil-efendija i Ahmed Lutfi-efendija.. Braća Čokići smatrani svrstavani su u red konzervativne uleme jer su redovno kritikovali sve reforme koje odudaraju od islama i islamskog načina života.
Hadži-Ibrahim Hakki-efendija je u Hikmetu objavio oko stotinu, većih i manjih, tekstova, ali i nekoliko pjesama. Zapamtio je turski vakat, austro-ugarsku okupaciju, vladavinu i aneksiju Bosne i Hercegovine, najaktivniji i najproduktivniji bio je u doba Kraljevine Jugoslavije, a dočekao je i vrijeme komunizma. Bio je aktivan u tuzlanskom udruženju ilmijje Mirkat i sarajevskoj El-Hidaji. Jedan je od trojice koautora Risale koju je priredio 1942. godine pododbor El-Hidaje u Tuzli. Imao je bogatu biblioteku knjiga i zbirku rukopisa na orijentalnim jezicima. Umro je u Tuzli 27. februara 1948. godine, u 77. godini života. Ukopan je u haremu Jalske džamije, ali je 1949. godine ekshumiran, radi proširenja pruge.
Mustafa-efendija Varešanović, muderris, rođen je u Sarajevu 5. jula 1899. godine. Školovanje je započeo i dovršio u Sarajevu. Nakon ruždijje upisuje se u Carevu medresu u kojoj mu je profesor hadži Hasan ef. Muhamedagić – Biščak, a mudževvid hadži hafiz Džemaluddin ef. Hadžijahić. Poslije Careve medrese pohađa Daru-l-mu’allimin i, napokon, Šeri’atsku sudačku školu koju završava 1924. godine. Još dok je pohađao Daru-l-mu’allimin postavljen je za imama Kebkebir hadži Ahmedove (Mišćine) džamije i vjeran tome mihrabu ostaje do smrti. Ne ide u šeri’atske suce nego preuzima dužnost mu’allima Hende Ahmedage mekteba na Vratniku 1927. godine. Dvije godine kasnije postavljen je za imama matičara Sarajeva te za prvog mu’allima Ivlakovali mekteba u istom gradu. Godine 1934., povjerena mu je služba muderrisa Ženske medrese, iduće godine postavljen je za pomoćnika džematskog imama i nastavnika na jednogodišnjim produženim tečajevima pri Gazi Husrev-begovom mektebu i Dženetića mektebu. Od 22. novembra 1935. godine radi kao vjeroučitelj na XIV Državnoj narodnoj školi u Sarajevu. Uskoro je promoviran za džematskog imama grada Sarajeva i tu dužnost vršio je do smrti. Od 1946. do 1950. godine šejh je mevlevijske tekije na Benbaši, od 1946., džuzhan Begove džamije. Od početka 1955. do sredine 1957. na dužnost je drugog imama Begove džamije. Bio je imam i u Arebi-džedid džamiji te u Ferhadijji.
Bio je član Vakufskog povjerenstva u Sarajevu, a od 1947. godine bio je, neko vrijeme, i predsjednik. Od 1955. do 1959. bio je član Vakufskog sabora za Bosnu i Hercegovinu. Varešanović je dugogodišnji predsjednik imama-matičara. Od 1936. do 1945. član je Glavnog odbora El-Hidaje, a od osnivanja Udruženja ilmijje u NR BiH bio je član Izvršnog odbora, a na prvoj redovnoj godišnjoj skupštini 6. septembra 1951. godine izabran je za presjednika Upravnog odbora Udruženja ilmijje za Bosnu i Hercegovinu. Za svoj rad pohvaljen je od Vakufskog saborskog odbora za Bosnu i Hercegovinu 8. januara 1954. godine i nagrađen sa 5.000 dinara. Mustafa-efendija Varešanović preselilio je na Ahiret u Sarajevu 5. septembra 1959. godine.
Hafiz Zekerijja-efendija Ibrišimović rođen je u Tuzli 1862. godine. Nakon mekteba pohađao je i završio Behram-begovu medrseu i hifz pred uglednim muderrisom hadži-hafizom Tosin-efendijom Kifićem. Po okončanju medrese posvećuje se imamskom pozivu. Preko 40 godina obavljao je imamsku, hatibsku i muallimsku dužnost u Čaršijskoj džamiji u Tuzli.
Njegovi su vazovi bili popularni i kod naroda primljeni. Preselio je na ahiret 1938. godine u Tuzli. Godine 1910. hafiz Zekerijja bio je podpredsjednik Kotarskog vakufsko-mearifskog povjerenstva u Tuzli, a predsjednik je bio hadži-Osman-efendija Prcić. Kao istaknuti tuzlasnki imam i hafiz, Ibrišimović je najkasnije od 1930. godine bio član izborne hodžinske kurije za bivšu Kraljevinu Jugoslaviju. Osim njega ispred tuzlanske regije u hodžinskoj kuriji su bili i: hafiz Salih-efendija Sivčević, hafiz Ahmed-efendija Muftić iz Gradačca i hafiz Smail-efendija Mašić, tada muderris u Kladnju, dakle svi hafizi. Hafiz Zekerijja-efendija preselio je na Ahiret u 76. godini života, 8. jula (augusta?) 1938. godine u Tuzli gdje je i ukopan.
Muhammed ef. Tufo, muderris, rođen je u Sarajevu 1885. godine. U Sarajevu pohađa mekteb, ruždiju i Merhemića medresu. Nakon završene Šerijatske sudačke škole 1908, godine služi kao muderris u Konjicu oko dvije godine te kao vjeroučitelj u Učiteljskoj školi u Sarajevu od 30. marta 1912. do kraja 1913. godine. Zatim odlazi na studij u Istanbul gdje pohađa medresu. Tu je položio profesorski ispit 1915. godine. Idžazet je uzeo i od poznatog alima Hasana ibn Alauddina ibn Husejna iz Akke u Siriji 5. aprila 1916. godine. Time mu je omogućeno da može predavati metafiziku a naročito hadis. Osim toga, Tufo je u Istanbulu položio i strogi ispit zvani ruus. Po povratku u Bosnu nastavio je raditi kao profesor, u prvo vrijeme u medresi u Konjicu, a kasnije i u Sarajevu u Gazi Husrev-begovoj medresi. Na novoosnovanoj Višoj šerijatsko-teološkoj školi Muhammed ef. Tufo imenovan je prvo docentom 8. aprila 1937. godine, a 14. decembra 1938. godine i vanrednim profesorom. Na tom poslu ostaje do smrti 17. maja 1939. godine. Bio je skroman, tih i obrazovan čovjek. Prednost je davao tefsiru i hadisu.
Iz tog područja je napisao i svoja dva najvažnija rada koji su izlazili u nastavcima u Glasniku IVZ-a, od 1936. do 1938. godine. Ti radovi su Temelji tefisrske nauke i Temelji hadiske nauke, a i danas se tretiraju kao temeljni tekstovi iz ovih nauka. U El-Hidaji je objavio prijevode nekih ajeta i hadisa. Tufo je objavljivao i u Muallimu, Misbahu, Jeni misbahu, El-Hidaji, Biseru i Pravdi čiji je on, jedno vrijeme, bio i odgovorni rednik. Biran je u prvi Upravni odbor Džemijjeti ilmijje, a bio je i predsjednik inicijativnog odbora za osnivanje El-Hidaje 1935. godine. Na drugoj redovnoj sjednici ove organizacije 1937. godine, Tufo je izabran za njenog predsjednika, a kasnije je bio biran i u razne odbore ovog ilmijjanskog društva. Muhammed ef. Tufo je bio i član Naibskog odbora za područje Ulema-medžlisa u Sarajevu 1936. godine. U tom svojstvu sudjelovao je u izradi Ustava Islamske zajednice. Bio je biran i za člana Vakufsko-mearifskog sabora u Sarajevu koji ga opet izabra u Uži savjet reisu-l-uleme. Čak ga je reisu-l-ulema postavio za svoga stalnog zastupnika.
Bio je u užem krugu kandidata za reisu-l-ulemu uz Ahmed ef. Bureka i Fehim ef. Spahu. Na ahiret je preselio 17. maja 1939. godine.
Muhammed ef. Pašić, muderris, rođen je u Pašić-Kuli kod Rogatice pred kraj 18. stoljeća.
Nakon osnovne škole koju je pohađao u Rogatici, Muhammed ef. odlazi u Sarajevo gdje pohađa Gazi Husrev-begovu medresu, a onda i Šerijatsku sudačku školu koju završava 1917. godine. Odmah počinje predavati u Misrinoj medresi na Atmejdanu u Sarajevu, a nedugo zatim prelazi u Fojnicu na šerijatski sud. Uporedo s tim predaje i u fojničkoj medresi. Krajem 1918. godine varaća se u Sarajevo gdje biva postavljen nastavnikom tek osnovane Šerijatske gimnazije. Polaže profesorski ispit i kao muderris Šerijatske gimnazije radi sve do njenog zatvaranja 1945. godine.
Te godine odlazi u penziju kao direktor Šerijatske gimnazije, a dužnost direktora iste ustanove vršio je i u jednom ranijem periodu.
Godine 1933. bio je, uz Muhammeda Ševket ef. Kurta i Ibrahim ef. Čokića, jedan od trojice kandidata za izbor člana Ulema-medžlisa. Godine 1938. izabran je za potpredsjednika Radnog odbora El-Hidaje u Sarajevu, a za predsjednika Muhammed efendija Dizdar.
Muhammed ef. Pašić je preko 20 godina vršio dužnost zvaničnoga muvekkita u Gazi Husrev-begovoj muvekkithani kraj Begove džamije. Naslijedio je na tom položaju Akif ef. Hadžihusejnovića 1937. godine. Muhammed ef. je nekoliko godina radio u Gazi Husrev-begovoj biblioteci, a bio je i džuzhan Begove džamije. Od osnivanja El-Hidaje 1936. godine biran je u Glavni odbor, a biran je i za predsjednika Sreskog odbora El-Hidaje u Sarajevu. Radio je i za dobrotvorno društvo Merhamet. Pisao je i objavljivao tekstove u našoj periodici, Glasniku VIS-a, El-Hidaji, Novom beharu, Kalendaru Gajreta. Muhammed ef. Pašić je skupa sa Šaćirom ef. Sikirićem i Mehmedom ef. Handžićem priredio Gramatiku i sintaksu arapskog jezika za niže razrede medresa i drugih srednjih škola. I danas ona važi kao najpodesniji udžbenik arapskog jezika. Sa Sikirićem je preveo i štampao zapaženu publikaciju Šekiba Arslana: Zašto su muslimani zaostali, a drugi uznapredovali. Tekst je prvo izlazio u nastavcima u Glasniku VS IVZ-a 1934. godine, a onda objavljen separatno.
Muhammed ef. Pašić preselio je na Ahiret u Sarajevu u 89. godini života.
Hamdi ef. Mulić, profesor, istaknuti pedagog, rođen je u Konjicu 1881. godine. Djetinjstvo je proveo u rodnom gradu gdje je završio mekteb i osnovnu školu. U Sarajevo prelazi 1892. gdje upisuje ruždiju na Bentbaši. Nakon dva razreda ruždije upisuje Veliku gimnaziju u Sarajevu te nakon tri razreda prelazi u Darul-muallimin koji okončava 1901. godine. Iste godine započinje svoju dugu učiteljsku i profesorsku karijeru. Službovao je u Čapljini, Konjicu, Bugojnu, Hrasnici kod Sarajeva i Sarajevu gdje definitivno prelazi 1913. godine.
Odbio je ugledno mjesto upravnika Vakufskog sirotišta u Sarajevu, ali je prihvatio mjesto upravitelja u XI narodnoj osnovnoj školi. Na reformiranom Darul-mualliminu Mulić predaje hrvatski jezik i pedagogiju. U vremenu od 1926. do 1930. Mulić, kao nastavnik, radi na večernjim zanatskim tečajevima, Ženskoj stručnoj školi i Zanatskoj školi. Predaje i u Gazi Husrev-begovoj medresi. I nakon odlaska u penziju, 12. januara 1937. godine Mulić ne prestaje sa nastavničkom praksom. Od 1939. pa do smrti 1944. predaje metodiku, didaktiku i pedagogiju u Gazi Husrev-begovoj ženskoj medresi.
Hamdi ef. Mulić spada u red naših najznačajnijih pedagoga u prošlosti i sve što je radio ili pisao u znaku je pedagogije, odgoja i obrazovanja naših mladih ljudi. Sudjeluje u radu vjersko-prosvjetnih anketa, kongresa i stručnih skupova. Član je raznih odbora za narodno prosvjećivanje i vodi analfabetske tečajeve. Bio je član i jednog takvog odbora koji je u Sarajevu formirao Ulema-medžlis.
Sarađivao je u brojnim listovima i revijama: Beharu, Pravdi, Bošnjaku, Smilju, Uzgajatelju, Našoj deci, Učiteljskoj zori, Školskom vjesniku, Biseru, Misbahu, Vremenu, Našoj pravdi, Novom beharu, Reformi, Islamskoj svijesti, Osvitu (mostarskom i sarajevskom), Glasniku IVZ, El-Hidaji, Gajretu. U Glasniku IVZ objavio je 10 priloga, većinom iz područja pedagogije i vjerske nastave. O istim temama Mulić je u El-Hidaji objavio 16 radova. U vrijeme urednikovanja Sakib ef. Korkuta u Pravdi, Mulić je uređivao njen dodatak za širu čitalačku publiku Pouka za narod. Hamdi ef. Mulić je najčešće svoje tekstove potpisivao ka Ata Nerćes. Radio je i na sabiranju narodnoga blaga. Mulić važi kao jedan od prvih naših pisaca za djecu.
Umro je 8. 1. 1944. godine u Sarajevu.
Muhammed Emin ef. Dizdar, rođen je u Mostaru 1880. godine (a ne 1882, kako je navođeno) u uglednoj, ulemanskoj porodici. Nakon mekteba u Sarajevu pohađa ruždiju, a onda i Gazi Husrev-begovu medresu. Šerijatsku sudačku školu završava odličnim uspjehom 1902. godine i odmah započinje sudsku praksu, prvo u Sarajevu, a onda u Mostaru, kao šerijatski vježbenik. Brzo uviđa da mu je nastavnički poziv draži srcu, pa 1907. godine počinje predavati arapski jezik u mostarskoj gimnaziji. Poslije 1910. gopdine Dizdar odlazi u Beč gdje polaže strogi profesorski ispit iz arapskog jezika za srednjoškolsku nastavu pred univerzitetskim profesorima dr. Milerom i Vatroslavom Jagićem. Kako bi bio što spremniji za ovaj ispit Dizdar je naučio i njemački jezik.
U Mostaru Dizdar ostaje do Prvog svjetskog rata, a onda 1. jula 1914. godine biva imenovan za direktora Šerijatske sudačke škole. Na ovom položaju Dizdar ostaje do 1923. godine kada je smijenjen i premješten u Zemaljski muzej. Za kratkotrajne Davidovićeve vlade opet je imenovan direktorom Šerijatske sudačke škole 10. oktobra 1924. godine, ali nakon 35 dana biva penzioniran. U vremenu od 1918. do 1919. bio je i honorarni direktor tek osnovane Šerijatske gimnazije. Zbog svoje političke orijentacije bio je progonjen pa stoga prerano i penzioniran, a umjesto njega, za direktora Šerijatske sudačke škole bio je postavljen Ibrahim ef. Sarić koji je naše mlade šerijatlije uveo u srpski “Soko” i srpsko pjevačko društvo “Sloga”. Odmah nakon penzioniranja, tek je bio napunio 42 godine života, Dizdar je postavljen profesorom i upraviteljem Gazi Husrev-begove medrese. Najviše zasluga za reformu Gazi Husrev-begove medrese pripisuje se upravo Muhammed ef. Dizdaru. Nakon osnivanja Više islamske šeriatsko-teološke škole 1937. godine, Dizdar je imenovan redovnim profesorom, a 1938. i rektorom ovog našeg najvišeg islamskog učilišta u Kraljevini Jugoslaviji. Medresu je preuzeo Ahmed ef. Burek, a Dizdar i dalje predaje historiju islama sedmim i osmim razredima. Iste godine izabran je za predsjednika Radnog odbora El-Hidaje u Sarajevu, a za potpredsjednika Muhammed ef. Pašić. Muhammed Emin ef. Dizdar je umro na Palama, 8. decembra 1939. godine.
Hadži Mehmed ef. Handžić, jedan od najvećih alima iz naše prošlosti, rođen je u Sarajevu 16. decembra 1906. godine. Prije Šerijatske gimnazije koju je završio 1926. godine, završio je mekteb i ruždiju. Nakon Šerijatske škole odlazi u Kairo i upisuje se na Džami’ul-Azhar, najstariji i najcjenjeniji univerzitet u islamskom svijetu.
Nakon diplomiranja 1931. godine vraća se u Sarajevo. Nakon odsluženja vojne obaveze počinje sa svojim prvim angažmanom u Gazi Husrev-begovoj medresi u svojstvu prefekta i nastavnika. U medresi je od 1923. do 1937. godine kada prelazi u Gazi Husrev-begovu biblioteku gdje radi kao prvi bibliotekar i upravitelj. Dužnost vaiza Careve džamije u Sarajevu obavljao je od 26. septembra 1939. godine. Osim toga, Handžić već od 1939. godine počinje sa predavanjima na Višoj islamskoj šeriatsko-teološkoj školi, prvo kao ugovorni nastavnik, a od 1944. godine kao redovni profesor.
Mehmed ef. Handžić te godine, 29. jula umire u Koševskoj bolnici nakon rutinske operacije slijepog crijeva. Tada je imao samo 38 godina. Iza njega je ostalo preko 300 radova: knjiga, rasprava, tekstova, osvrta, prijevoda. Mehmed ef. Handžić nije samo pisao i predavao, on je bio angažirani intelektualac – musliman u pravom smislu te riječi. Godine 1933. biran je za člana Upravnog odbora Merhameta, a kada je tri godine kasnije osnovana organizacija ilmijje El-Hidaje biran je u njen Radni odbor, a još tri godine kasnije na skupštini El-Hidaje izabran je za njenog predsjednika.
Veoma uspješno uređuje i istoimeni list El-Hidaje, od devetog broja pa do smrti. Dao je nemjerljiv doprinos radu ovog udruženja i egzistiranju spomenutog lista.
Upravo, na inicijativu El-Hidaje, a zapravo na inicijativu samog Mehmed ef. sročena je i potpisana od brojnih alima i muslimana-intelektualaca čuvena Sarajevska rezolucija 1941. godine kojom se osuđuju zlodjela fašista i ostalih falangi koje čine zločine nad Srbima, Židovima i drugima. Ugledajući se na ovu Rezoluciju uslijedile su slične u našim drugim gradovima. Bio je i član Odbora narodnog spasa koji se prvi put oglasio u augustu 1942. godine. Odbor je ocijenjen kao “stvarno političko vodstvo Bošnjaka u Drugom svjetskom ratu”.
Mustafa ef. Busuladžić rođen je u Trebinju 1. aprila 1914. godine, u Gorici na istočnoj periferiji grada. Nakon završenog mekteba i osnovne škole Busuladžić započinje nauke u Elči Ibrahim-pašinoj (Fejziji) medresi u Travniku, a nakon tri godine prebacuje se u Gazi Husrev-begovu medresu u Sarajevu koju završava 1936. godine. Odmah je produžio studije na tek osnovanoj Višoj islamskoj šerijatsko-teološkoj školi na kojoj je diplomirao 1940. godine.
U jesen iste godine odlazi na postdiplomske studije orijentalistike u Italiju. Pored orijentalnih jezika dobro je poznavao njemački, francuski i italijanski jezik. Na tim jezicima je pisao i sa tih jezika prevodio tekstove iz područja orijentalistike. Na italijanskom jeziku objavljivao je tekstove u listovima Mondo Arabo, Oriente Moderno i drugim. U reviji Mondo Arabo objavio je 1942. godine rad na arapskom jeziku El islamu hasmuš-šuju’ijeti (Islam je protiv boljševizma). Jedno je vrijeme bio spiker na Radio Rimu u emisiji na hrvatskom jeziku.
Busuladžić je 20. oktobra 1942. godine postavljen za suplenta za vjersko-orijentalne predmete u Gazi Husrev-begovoj ženskoj medresi. Predavao je fikh i hadis do 17. marta 1943. godine. Predavao je još i u Šerijatskoj gimnaziji, Realnoj gimnaziji, Građanskoj školi i Državnoj srednjoj tehničkoj školi, u ovoj posljednjoj od 5. maja 1943. godine. Uz to je održavao predavanja u Sarajevu i drugim mjestima širom Bosne i Hercegovine. Njegovi su vazovi i predavanja bili čuveni. Prvenstveno zbog svog pisanja, ali i držanja tokom Drugog svjetskog rata, odmah po okončanju rata uhapšen je od strane komunsta, osuđen na smrt i strijeljan 29. juna 1945. godine, u 32. godini života. Ni do danas nije poznato na kom lokalitetu je strijeljan niti gdje mu se kosti nalaze.
Mustafa ef. Busuladžić spada u naše najbolje i najproduktivnije tekstopisce četrdesetih godina 20. stoljeća. Sa svojim radovima počeo se javljati još kao učenik starijih razreda Gazi Husrev-begove medrese. Objavljivao je u Novom beharu, El-Hidaji, Glasniku IVZ-a, Gajretu, Hrvatskom dnevniku, Osvitu, Islamskom glasu, Muslimanskoj svijesti, kalendarima Islamski svijet, Narodna uzdanica i Gajret.
Izbor Busuladžićevih tekstova pod nazivom Muslimani u Evropi objavljen je u Sarajevu 1997. godine.
Kasim ef. Dobrača rođen je u Vragolovima kod Rogatice 15. aprila 1910. godine. Nakon završenog mekteba i osnovne škole završio je četiri razreda Gazi Husrev-begove medrese, a zatim pohađao i 1928. godine završio Šerijatsku sudačku školu u Sarajevu.
Zatim odlazi na studije islamskih nauka na Al-Azhar u Kairo i završava ih 1935. godine. Po povratku u Bosnu, 1935. godine postavljen za vjeroučitelja na IX državnoj narodnoj školi, te Muškoj i Ženskoj građanskoj školi u Sarajevu. Ipak je uskoro, tačnije 22. augusta iste godine, imenovan profesorom Ženske medrese, vjerskim vaspitačem u Gajretovom internatu i mudževvidom u Merhemića medresi u Sarajevu. Nedugo zatim počinje predavati i u muškoj Gazi Husrev-begovoj medresi gdje predaje više predmeta. Nakon Drugog svjetskog rata komunisti ga proganjaju i osuđuju na dugogodišnju robiju koju je većinom i odležao.
Od polovine 1956. godine Dobrača biva raspoređen u Gazi Husrev-begovu biblioteku gdje preuzima težak i zahtjevan posao obrade orijentalnih rukopisa. Tu ostaje do odlaska u penziju krajem ljeta 1979. godine. Penziju je uživao samo tri mjeseca jer je već 3. novembra iste godine preselio na Ahiret.
Kao profesor bio je temeljit i stručan. Njegov način ophođenja i sa učenicima i sa ostalim priskrbljivao mu je veliko poštovanje. Bio je poznat kao odličan vaiz, pa je držao predavanja u brojnim sarajevskim džamijama, ali i diljem Bosne i Hercegovime, u svojstvu sejjar-vaiza.
Bez sumnje, Dobračin najveći doprinos jeste na polju obrade orijentalnih rukopisa, a radio ga je uporno, temeljito, punih 16 godina. Plodovi njegovog rada vidljivi su i danas. Njegova dva obimna sveska Kataloga Gazi Husrev-begove biblioteke i danas su pravi rudnik raznih podataka važnih za našu povijest i kulturno naslijeđe.
Kasim ef. Dobrača počeo je objavljivati tekstove u našoj periodici odmah po povratku iz Kaira. Najviše je tekstova objavio u El-Hidaji, a najvrednije radove u Analima GHB od 1972. do 1980. godine. Samostalno su mu objavljene dvije knjige: Kadijanije i Ahmedije (Kadijanizam i Ahmedizam) (Sarajevo, 1938, 70 stranica) i Kloni se zla, Islamko gledanje na štetne navike, (Sarajevo, 1974, 103 stranice).
Kurbegovići su stara begovska i alimska porodica iz Sanskog Mosta. Spominju se u jednom njemačkom izvještaju o Bosni iz prvih godina 18. stoljeća.
U toj je porodici od davnina bilo je uleme, hafiza, muftija, imama, hatiba, muallima i drugih vjerskih službenika. Adem-efendija Kurbegović živio je u Sanskom Mostu u drugoj polovini 19. i prvoj polovini 20. stoljeća. Nemamo podataka o njegovom školovanju. S obzirom na ugled jednog od viđenijih krajiških alima smatramo da je bio znatno obrazovan čovjek.
Dugogodišnji je imam iz Sanskog Mosta. U Gajretu br. 1 iz 1910. spominje se kao muderris u Bosanskom Petrovcu. Tada je sakupio prilog za Gajret.
Na prvim izborima za reisu-l-ulemu i članove Ulema-medžlisa pod austro-ugarskom upravom u Bosni i Hercegovini i Adem-efendija je, ispred bihaćkog okružja (tada u Bosanskom Petrovcu), bio član hodžinske kurije za izbor reisu-l-uleme i članova Ulema-medžlisa, ali i jedan od kandidata za člana Ulema-medžlisa. Bilo je to na ponovljenim izborima 11. januara 1910. godine kada je na drugoj listi za člana Ulema-medžlisa dobio 10 glasova.
Godine 1917. radio je kao vjeroučitelj u Tuzli. Trećeg marta te godine ispunio je uvjete za vojnog imama i kao takav aktiviran u vojnu službu. Adem-efendija Kurbegović spada u prvi red boraca u Džabićevom pokretu za vjersku i vjersko-prosvjetnu autonomiju bosankohercegovačkih muslimana pod austro-ugarskom upravom. U tom svjetlu spominje ga i Ferdo Hauptman u svojoj opširnoj studiji o tom pokretu.
Jusuf Zija-efendija, vrhovni šerijatski sudija rođen je u Bihaću 1866. godine. Nakon završenog mekteba i medrese Jusuf Zija-efendija pohađao je od 1887. godine Šeriatsku sudačku školu u Sarajevu i diplomirao 1892. godine, sa odličnim uspjehom. Jedan od njegovih muderrisa bio je reisu-l-ulema hafiz Sulejman-efendija Šarac. Službu je započeo kao šerijatski vježbenik u Sarajevu, a 1893. godine položio je sudački ispit i potom imenovan šerijatskim sudijom kod šerijatskog suda u Sarajevu i na tom poslu ostao dvije godine. U Tešanj je prešao 1895. godine i kao šerijatski sudija djelovao do 1899. godine. Potom prelazi u Tuzlu gdje do 1918. godine radi kao starješina Sreskog suda. Pred Prvi svjetski rat bio je starješina društva “Islamski soko” u Tuzli.
Vrhovnim šerijatskim sudijom imenovan je 1918. godine i na tom položaju ostao do smrti. Svojevremeno je bio jedan od kandidata za reisu-l-ulemu. Za svoj rad odlikovan je visokim ordenom od strane kraljevskog režima u Beogradu 1922. godine Kao predsjednik vakufsko-mearifskog povjerenstva u Tuzli (najkasnije od 1904.) i drugdje neumorno je radio na podizanju i unapređenju vakufa, džamija, mekteba, odgojno-obrazovnih ustanova, kulturnih društava. Godine 1903. svojim pozamašnim prilogom upisao se u utemeljivače društva Gajret.
Jedan je od članova druge vjersko-prosvjetne ankete 1911/1912. godine. Anketa je osnovana u vrijeme reisu-l-uleme hafiza Sulejman-efendije Šarca i bavila se pitanjem muslimanskog školstva i prosvjete. On je bio prvi predsjednik hodžinske kurije za izbor reisu-l-uleme i članova Ulema-medžlisa. Na tom položaju bio je i 1915. godine.
Midžić je dosta radio za Gajret i Merhamet, a jedno je vrijeme bio i predsjednik Merhameta. Bio je predsjednik Udruženja šerijatskih sudaca i vježbenika od njegovog osnivanja 1920. godine do smrti. Kao učen čovjek bavio se pisanjem. On je u saradnji sa Ljudevitom Farkašom napisao djelo Nasljedno pravo muslimana u Bosni i Hercegovini po hanefijskom redu. Djelo je objavljeno u Sarajevu na 38 stranica. Sarađivao je i u kalendarima muslimanskog društva Hurrijet koji su izlazili od 1922. do 1925. godine. Jusuf Zija-efendija na Ahiret je preselio 30. jula 1927. godine u Bistarcu kod Tuzle.
Abdullah ef. Dervišević rođen je u Sarajevu 23. aprila 1909. godine. Njegovi preci vuku porijeklo iz Grivića kod Pazarića. Njegov otac Mustafa ef. bio je ugledni sarajevski imam i muallim, a kasnije i šejh tekije. Mekteb, osnovnu školu i Gazi Husrev-begovu medresu završio je u Sarajevu. Potom je pohađao Aliju, viši stepen Gazi Husrev-begove medrese, i diplomirao 1934. godine kao odličan učenik.
Sljedeća etapa njegova školovanja bila je studij na prestižnom i najstarijem islamskom univerzitetu svijeta Al-Azhar u Kairu. Na Teološkom fakultetu Al-Azhara diplomirao je 1937. godine, pred komisijom u kojoj je bio i rektor Al-Azhara Muhammed Mustafa ef. Meragi.
Nakon toga vratio se u Sarajevo gdje od 15. septembra iste godine preuzima dužnost suplenta na Gazi Husrev-begovoj medresi u Sarajevu, a kasnije i nastavnika. Jedno je vrijeme predavao i na Okružnoj medresi u Banjoj Luci, Prvoj državnoj stručnoj školi i Višoj islamsko-teološkoj školi u Sarajevu.
Kada je Kasim ef. Dobrača 26. juna 1938. godine izabran za predsjednika Sreskog odbora El-Hidaje u Sarajevu, za potpredsjednika je izabran Abdullah ef. Dervišević.
Već 1941. godine Dervišević je na čelu Sreskog odbora El-Hidaje u Sarajevu, a na taj pložaj biran je i 1943. godine. Iako je bio svjedok u procesu protiv Dobrače 1947. Godine, ipak je i sam Dervišević osuđen te iste godine i neko je vrijeme proveo u zatvoru u Zenici. Od 1959. godine vršio je dužnost vjersko-prosvjetnog referenta Starješinstva Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini. Te godine skupa sa Husejn ef. Đozom rukovodio je Seminarom za osposobljavanje imama i hatiba u prevođenju hutbi. Tri godina kasnije premješten je za profesora Gazi Husrev-begove medrese u kojoj je predavao više predmeta: akaid, arapski jezik, imamet, fikh, hadis, tefsir, povijest islama i usuli-fikh. Nakon smrti direktora Medrese Hazim ef. Tulića, tu dužnost preuzima Dervišević. Direktor je bio od 1969. do 1973. godine kada ga je zamijenio Mehmed ef. Merzić, dotadašnji profesor arapskog jezika.
U vrijeme njegovog direktorovanja učenici Medrese organizirali su štrajk.
Penzionisan je 1973. godine, a preselio na Ahiret 4. augusta 1981. godine.
Hadži Zufer ef. Bešlić, mostarski (hercegovački) muftija, rođen je 8. februara 1909. godine u Goraždu. Sin je muderrisa hafiza Muhammed ef.
Nakon mekteba i osnovne škole pohađao je i 1933. godine završio Gazi Husrev-begovu medresu u Sarajevu. Nakon toga radio je kao džematski imam, hatib i muallim u Goraždu od 1934. do 1950. godine. Od 22. oktobra 1938. godine radi i kao vjeroučitelj pri Banovinskoj ženskoj zanatskoj školi u Goraždu. 1950. Godine biran je za člana Ulema-medžlisa u Sarajevu u kojem je obnašao funkciju vjersko-prosvjetnog referenta, a od 1958. godine i fetva-emina. Te je godine donio pet aktuelnih fetvi.
Radio je na osnivanju mekteba i osavremenjivanju vjeronauke. Sa dvojicom prijatelja bio je izradio udžbenika za vjeronauku koji je sadržavao akaid, ahlak, fikh i historija islama, ali do njegovog štampanja nije došlo.
U septembru mjesecu 1950. godine održana je osnivačka skupština Udruženja ilmijje na kojoj je hadži Zufer ef. izabran za prvog predsjednika. Često je obilazio teren i održavao sastanke sa imamima, radio na njihovom stručnom usavršavanju. Držao je zapažena predavanja na vjerskim svečanostima i hutbe prilikom otvaranja novih džamija. Bio je veliki zagovornik prevođenja hutbi na naš jezik.
Kada je 1960. godine ukinut Ulema-medžlis, hadži Zufer ef. je postavljen za glavnog imama (muftiju) za Hercegovinu sa sjedištem u Mostaru. Na toj dužnosti ostao je skoro do pred smrt.
Neumorno je obilazio džemate i nastojao sa imamima osmisliti i unaprijediti vjerski život.
Vršio je i administrativne poslove u svom uredu i bio hatib glavne, Karađoz-begove džamije u Mostaru.
Dvije godine pred smrt obolio je od teške bolesti, ali ju je strpljivo podnosio i saburio.
Na Ahiret je preselio 21. januara 1976. godine. Dženaza mu je bla masovna, a prisustvovali su najviši predstavnici Islamske i društvene zajednice, kao i predstavnici drugih konfesija.
Dženazu mu je klanjao školski drug i banjalučki muftija hafiz Mehmed ef. Zahirović.
Hadži Kasim ef. Hadžić rođen je u Zaostru kod Priboja 19. decembra 1917. godine.
Nakon mekteba i osnovne škole Kasim ef. je završio Veliku medresu Kralja Aleksandra u Skoplju 1937. godine. Iste godine upisuje Višu islamsku šeriatsko-teološku školu u Sarajevu na kojoj diplomira 1941. godine.
1942. godine dolazi u Sarajevo i prihvata službu u Kotarskom sudu. Dvije godine kasnije polaže ispit za šerijatskog sudiju nakon čega dobija službu u Vrhvnom šerijatskom sudu.
Za šerijatskog sudiju u Zagrebu imenovan je 1945. godine. Na tom poslu ostao je tek dva mjeseca a po završetku rata i ukidanju šerijatskih sudova Kasim ef. je zatvoren, ali je nakon dva mjeseca ispitivanja od strane Suda časti pušten kući. Ne nalazeći posla započeo je studij na Pravnom fakultetu u Zagrebu. Ponovo je uhapšen 23. augusta 1946. godine i sproveden u Sarajevo. Aprila 1947. godine je osuđen je na dvanaest godina zatvora. Kao glavne inkriminacije protiv njega u sudskom postupku bile su optužbe što je zagovarao pripajanje Sandžaka Bosni, što je bio gradonačelnik Priboja i što je bio glavni i odgovorni urednik proustaškog “Osvita”.
Odslužio je 50 mjeseci zatvora u Zenici, a zatim tri godine uslovno. Na slobodu izlazi u decembru 1953. godine.
U septembru 1967. godine vraća se u svoju Islamsku zajednicu i to u Gazi Husrev-begovu medresu, zahvaljujući insistiranju direktora hadži Muhammeda Hazim ef. Tulića kod reisa Kemure. Kao profesor medrese radio je do odlaska u penziju 1. septembra 1978. godine. Predavao je Povijest islama, Akaid, Arapski jezik i vaz-hatabet. Za predmete povijest islama i akaid izradio je skripte koje su do skora u medresi korištene.
Kasim ef. Hadžić spada u red naših najproduktivnijih spisatelja. Objavio je na stotine vrijednih radova iz svih oblasti islamske tradicije u većem broju naših listova i časopisa.
Bio je glavni i odgovorni urednik sedmičnika Osvit koji je izlazio u Sarajevu od marta 1942. do aprila 1945. godine.
Objavljivao je i prevodio sa arapskog, italijanskog, esperanta, francuskog jezika.
U rukopisu mu je ostalo više radova i dvije recenzirane knjige Vjerovjesnici i Hadis.
Kasim ef. Hadžić preselio je na Ahiret, nakon kraće i teške bolesti, 21. novembra 1990. godine.
Hafiz Muhammed ef. Pandža, rođen je u Sarajevu 20. februara 1897. godine.
Nakon mekteba i ruždije završava medresu, a onda i Šerijatsku sudačku školu 1920. godine. Nedugo zatim postavljen je za muderrisa Misrijine (Atmejdan) medrese u Sarajevu. Prema Nametku, Pandža je učio i u Istanbulu.
Godine 1924. hafiz Muhammed ef. primljen je u službu Ministarstva finansija u Sarajevu i na tom poslu je ostao oko četiri godine. Za profesora Šerijatske sudačke škole imenovan je 1928. godine, a kroz godinu dana premješten je u Šerijatsku gimnaziju. Tu ostaje do 1936. godine kada je prešao u Drugu mušku gimnaziju u kojoj predaje vjeronauku do izbora za člana Ulema-medžlisa 16. maja 1938. godine.
U to doba intenzivno se bavi novinarstvom. Bio je vlasnik i urednik Islamskog svijeta, od 1932. do 1935, godine, od br. 16, pa nadalje. Bio je i urednik Islamskog glasa, oko godinu dana. Napisao je na desetine uvodnih članaka vjersko-odgojnog karaktera koje nije potpisivao.
Na isti način je to radio i u Islamskom glasu, Našoj budućnosti i El-Hidaji. Pandža je bio i prvi urednik El-Hidaje, od prvog do osmog broja, a naslijedio ga je Mehmed ef. Handžić. U Pandžinoj redakciji izašao je i kalendar Islamski svijet za godinu 1933/34.
Početkom jeseni 1943. godine hafiz Pandža u okolini Sarajeva organizira muslimansku miliciju i predvodi je u odbrani od nasrtaja četnika iz Srbije i Bosne i Hercegovine.
Nedugo zatim uhapšen je, u okolini Tuzle, od strane onih istih esesovaca za koje je agitirao i jedva izvukao živu glavu. Najzad je predat Hrvatima, interniran u Zagreb i držan u pritvoru do pred kraj rata. Svaki dan je išao sa Ademagom Mešićem u džamiju, a onda mu je jedan od čuvara došapnuo da ide na oslobođenu teritoriju ili će uskoro biti likvidiran. Poslušao je, prebacio se u Liku, i najzad u Sarajevo krajem aprila 1945. godine, i opet počeo vaziti u Begovoj džamiji. Nakon mjesec dana ponovo je uhapšen, ovoga puta od strane novih komunističkih vlasti, i osuđen na osam godina zatvora. Odležao je nešto više od četiri godine, a onda se, narušenog zdravlja, vratio na svoje imanje i bavio se zemljoradnjom. Ono po čemu će hafiz Muhammed ef. Pandža ostati trajno upamćen jeste njegov Prijevod Kur’ana, iako je iz štampe izašao u koautorstvu sa reisom Džemaluddinom Čauševićem pod nazivom Kur’an Časni – Prijevod i tumač.
Hafiz Muhammed ef. Pandža preselio je na Ahiret oko podneva 18. novembra 1962. godine.
Hadži Sulejman ef. Kemura rođen je u Sarajevu 1908. godine. Nakon mekteba pohađao je ruždiju na Bendbaši od 1918. do 1922. godine. Nakon toga završio je Gazi Husrev-begovu (Kuršumliju) medresu. 1925. godine, upisao se u Šerijatsku sudačku školu na kojoj je diplomirao 1930. godine. Po okončanju školovanja posvećuje se sudskoj struci i službuje pri šerijatskim sudovima i Foči i Konjicu. Reisul-ulema Fehim ef. Spaho ga, na prijedlog Ulema-medžlisa, postavlja za tajnika Muftijstva u Mostaru. Osim toga, u Mostaru je predavao vjeronauku na mostarskoj Gimnaziji i Učiteljskoj školi. Kada su muftijstva ukinuta 1936. godine, Kemura se vraća u Sarajevo i biva postavljen za vjersko-prosvjetnog referenta Ulema-medžlisa, da bi kasnije, u istom svojstvu, djelovao u Vakufskoj direkciji u kojoj je radio i kao direktor sve do 1949. godine. Te godine postavljen je za direktora Gazi Husrev-begove medrese u kojoj, ujedno, predaje historiju islama i vaz. Kada je 1950. godine osnovano Udruženje ilmijje, Kemura je izabran za sekretara toga imamskog udruženja.
Uređivanje Glasnika VIS-a preuzeo je u ljeto 1954. godine i uređivao ga do kraja 1957. godine. Bio je član Vrhovnog vakufskog sabora u FNRJ, zatim član Vakufskog sabora NRBiH i njegovog Saborskog odbora.
15. novembra 1957. godine na prijedlog Komisije Vrhovnog sabora IVZ-e Izborno tijelo je potvrdilo Sulejman ef. Kemuru za reisu-l-ulemu. Svečano ustoličnje novog reisu-l-uleme i predaja menšure obavljeno je u Begovoj džamiji u Sarajevu, 8. decembra te godine.
Na položaju reisu-l-uleme za cijelu bivšu Jugoslaviju Sulejman ef. Kemura je ostao do smrti 1975. godine, dakle skoro 18 godina.
Naročite su njegove zasluge u rješavanju socijalnih i statusnih pitanja imama i ostalih vjerskih službenika. Radio je na sistematiziranju mekteba i rada imama na vjeronauci, tražio da se hutbe temeljito pripremaju i govore na svome jeziku, neumorno obilazio teren i pomagao u rješavanju tekućih problema. Sve je učinio da se oduzeta zgrada Đulagina dvora na Baščaršiji ponovo vrati Islamskoj zajednici u kojoj će djelovati i Gazi Husrev-begova medresa i Islamski teološki fakultet na čijem je osmišljavanju neumorno radio sve do smrti.
Nakon kraće bolesti Sulejman ef. Kemura je preselio na Ahiret u nedjelju 19. januara 1975. godine.
Hadži Naim ef. Hadžiabdić, rođen je u Pruscu 17. maja 1918. godine. Tu je završio mektebi-ibtidaijju, a osnovnu školu u Donjem Vakufu 1933. godine.
Zatim upisuje Gazi Husrev-begovu medresu koju okončava 1941. godine. Školovanje nastavlja na Višoj islamskoj šerijatsko-teološkoj školi koju završava ali ne diplomira radi ukidanja te škole. Nakon odsluženja armije dugi niz godina radi kao imam u Donjem Vakufu.
Izabran je za prosvjetnog referenta Vakufskog povjerenstva u Bugojnu, te za predsjednika Sreskog odbora Udruženja ilmijje u Bugojnu.
Biran je za člana Plenuma Glavnog odbora Udruženja ilmijje za NR BiH u Sarajevu, a jedno je vrijeme bio i sekretar toga Udruženja.
Ilmijja mu je 1953, odala priznanje za nesebičan rad, a također i Vakufski Saborski odbor u Sarajevu. Kao glavni imam bivšeg bugojanskog i travničkog sreza Naim efendija je dao veliki doprinos na konsolidaciji Islamske zajednice, na polju vjerske pouke, izgradnji i obnovi vjerskih objekata, sređivanju materijalnih prilika kolega imama.
Za predsjednika Starješinstva Islamske zajednice u BiH izabran je 1963. godine.
Bio je desna ruka reisu-l-uleme Sulejman ef. Kemure s kojim je obišao svaki kutak Bosne i Hercegovine i znatan dio bivše Jugoslavije. Pomagao je Kemuri oko vraćanja Đulagina dvora za potrebe Gazi Husrev-begove medrese i budućeg Islamskog teološkog fakulteta te na sakupljanju priloga za adaptaciju te zgrade.
Nakon smrti Sulejman ef. Kemure, Hadžibadić je izabran prvo za vršioca dužnosti reisu-l-uleme, a na zasjedanju Izbornog tijela za izbor našeg vjerskog poglavara održanom u Beogradu 22. marta 1975. bio je izabran, kao jedini kandidat, za reisu-l-ulemu Islamske zajednice u Jugoslaviji.
Na čelu Islamske zajednice Naim ef. Hadžiabdić ostao je punih 12 godina tokom kojih je ostvario zapažene rezultate od kojih posebno treba istaknuti otvaranje Islamskog teološkog fakulteta u Sarajevu 1977. godine, otpočinanje sa radom ženske Gazi Husrev-begove medrese u istom gradu, vraćanje Kuršumli-medrese Islamskoj zajednici, otpočinjanje sanacije i rekonstrukcije Careve i Begove džamije u Sarajevu, izgradnja Zagrebačke džamije kojoj je položio kamen temeljac, a čije otvaranje nije dočekao.
Umro je u Sarajevu 3. jula 1987. godine.
Šaban ef. Hodžić, profesor i orijentalista, rođen je u Bokaviću kod Lukavca 15. marta 1903. godine.
Nakon mekteba pohađao je ruždiju u Tuzli od 1911. do 1916. godine i završio je sa odličnim uspjehom. Sljedeće četiri godine pohađa Okružnu medresu u Sarajevu, a onda i Šerijatsku sudačku školu u Sarajevu na kojoj diplomira 1924. godine.
Zatim je otišao u Kairo gdje je studirao od 1925. do 1929. godine. Diplomirao je na Teološko-orijentalnom fakultetu i stekao diplomu “el-’alemijje” što je u ono vrijeme bio najviši domet studija. Prema tome, školovanje Šaban ef. Hodžića trajalo je punih dvadeset godina. Po povratku u Bosnu predavao je u Behram-begovoj medresi u Tuzli, oko 16 mjeseci. Ujedno je bio vjeroučitelj Gajretovog konvikta u Tuzli. Kao suplent u Velikoj medresi Kralja Aleksandra I u Skoplju radio je od 1930. do 1934. godine. Od septembra 1934. do 10. maja 1936. godine predaje u Državnoj realnoj gimnaziji u Bihaću. Ujedno radi kao nastavnik u Nižoj okružnj medresi i odgajatelj u Gajretovom internatu.
Iz Bihaća prelazi u Sarajevo i predaje na više uglednih škola: od 11. maja 1936. godine predaje na Šerijatskoj sudačkoj školi sve do njenog gašenja 28. juna 1937. godine, na Ženskoj realnoj gimnaziji, honorano na Višoj islamskoj šerijatsko-teološkoj školi, od dolaska u Sarajevo, te u Gazi Husrev-begovoj ženskoj medresi. Usto je i odgajatelj u ženskom Gajretovom internatu do njegovog ukidanja po ustaškoj naredbi 1941. godine. Na onovu vlastite molbe premješten je 1945. godine na Državnu realnu gimnaziju u Tuzli na kojoj predaje biologiju i matematiku do kraja 1953. godine. Od tada, pa do jula 1954. godine radi u Zavičajnom muzeju u Tuzli kao stručni saradnik za turski i arapski jezik. Od jula 1954. do kraja 1964. godine djeluje u tuzlanskom Arhivu, na čelu odsjeka za strane jezike, turski, arapski i njemački. U zasluženu penziju otišao je početkom 1965. godine. Šaban ef. Hodžić bavio se pisanjem i naučnim radom. Bio je urednik El-Hidaje i uredio treće godište 1939/40, od 1 do 12 broja. Naslijedio ga je Mehmed ef. Handžić koji je i ranije uređivao taj list. Hodžić je objavio mnogo stručnih radova u više naših časopisa i publikacija, te knjiga i udžbenika.
Šaban ef. Hodžić preselio je na Ahiret 21. septembra 1980. godine u Tuzli.
Vehbi ef. Hodžić, sin imama mulla Mana i majke Elmaze, rođen je 7. januara 1913. godine u Čukotama na Donjoj Pešteri u Sandžaku. I njegov pradjed mulla Alija bio je imam.
Nakon što je privatno položio osnovnu školu 1927. godine, već naredne godine upisuje se u Veliku medresu Kralja Aleksandra u Skoplju na kojoj je maturirao 1936. godine.
U jesen iste godine upisao se na Pravni fakultet u Beogradu, ali na tom fakultetu ostaje samo godinu dana, te se 1937. godine upisuje na Višu islamsku šerijatsko-teološku školu u Sarajevu. Tu ostaje do aprila 1941. godine kada privremeno prekida školovanje radi ratnih prilika.
Po okončanju cijelog školovanja Vehbi ef. Hodžić djeluje kao šerijatski pripravnik od 1941. do 1942. godine.
Iz Šerijatskog suda prelazi na dužnost sekretara Islamskog starješinstva za Srbiju, gdje ostaje do oslobođenja zemlje. Poslije rata radi u općini, zatim u Sreskom i Okružnom sudu, pa u Narodnoj banci i, na kraju, u Skupštini opštine u Novom Pazaru gdje ostaje do smrti.
Umro je uoči petka 10. februara 1977. godine. Dženaza mu je klanjana sutradan pred Altun Alem džamijom, a dženazu mu je klanjao sandžački muftija Abdullah ef. Kačapor. Od džamije do mezarja Gaziler, udaljenog nekoliko kilometara, Vehbi efendija je nošen na rukama, iznad glave, onako kako se nose najugledniji alimi.
Osim tekstova, Vehbi ef. Hodžić napisao je više knjiga od kojih su neke veoma obimne. Islam u svjetlosti nauke i filozofije zauzima više od 1.000 stranica. Samo prvi imanski šart Amentu billahi opisan je na 270 stranica! Riječ je o integralnom pregledu islamskog učenja u tri dijela, akaid, ibadet i ahlak. Sljedeće njegovo djelo predstavlja prijevod Kamusa, ogromnog staroturskog, tursko-arapsko-francuskog rječnika. Osim Kamusa Vehbi efendija je priredio i Tursko-francuski (novoturski) rječnik. Njegova knjiga Problem dobra i zla zauzima 560 stranica, Islam i nauka ili Kulturna istorija islama, 550 stranica, Apalogija islama, prijevod sa francuskog, Der Islam als Menscheitreligion, prijevod, Islam, religija za sve i svakoga, prijevod brošure sa engleskog jezika.
Iza njega ostao je veliki broj neobjavljenih tekstova. Objavljeni su mu jedino Temelji islama i Mevlud.
Ibrahim ef. Hodžić, rođen je u Godimilje kod Rogatice 1916. godine. Nakon završene sonovne škole na Borikama Ibrahim efendija završava Šerijatsku gimnaziju u Sarajevu 1937. godine, a potom i Višu islamsku šerijatsko-teološku školu 1941. godine. Iste godine doživio je tešku porodičnu tragediju, Srbi su mu ubili oca, dvije sestre, brata Abdullah-hodžu sa ženom i četvero djece, dvojicu amidža i na desetine bližih rođaka. Od jula te godine do marta iduće Ibrahim efendija radi u Vakufskoj direkciji u Sarajevu, a najviše na zbrinjavanju stradalnika iz rodnog kraja i istočne Bosne općenito. Tu je ostao do maja 1944. godine kada je imenovan šerijatskim sudijom u Visokom gdje je ostao do kraja života. Ujedno je preuzeo poslove ekonoma Dječijeg doma u Visokom. Od 1947. godine do odlaska u penziju 1965. godine, radio je kao knjigovođa u nekoliko visočkih preduzeća. U prijevremenu penziju otišao je zbog narušenog zdravlja prilikom rada i boravka u izbjegličkom logoru.
Umro je u četvrtak, 12. septembra 1991. godine u Visokom, a dženaza mu je klanjana sutradan uz učešće velikog broja Visočana, Sarajlija, Rogatičana i drugih.
Ibrahim ef. je rano počeo pisati, još kao učenik Šerijatske gimnazije. Bili su to većinom sakupljački radovi iz narodne književnosti koje je objavljivao u Novom beharu i Dječijem novom beharu.
Tokom narednih pedesetak godina objavio je oko 150 originalnih radova te veći broj različitih novinskih tekstova i osvrta.
Pisao je o različitim islamskim temama, o muslimanskim običajima, narodnom stvaralaštvu muslimana, znamenitim islamskim učenjacima i piscima, o duhovnim i egzaktnim naukama klasične islamske kulture, o kulturnoj historiji Visokog, posebno školstvu, i drugo, pisao reportaže i putopise, šale i humoreske. Okušao se i kao pjesnik, ali i prevoditelj sa arapskog i francuskog jezika.
Najvažniji njegovi radovi su iz područja osnovnih islamskih disciplina, a naročito oni koji govore o Kur’anu i hadisu. U Glasniku VIS-a objavio je 43 rada, El-Hidaji 17, Takvimu 17, Islamskoj misli 1, a najviše u Preporodu.
Kao zasebne knjige štampane su mu O intelektualnom i primitivnom shvatanju vjere i vjerskih propisa (Visoko, 1971) i zbirka poezije Rubaije.
Ubejd ef. Mujagić, borac i učesnik ZAVNOBIH-a, rođen je 1908. u Pećigradu kod Cazina. Ruždiju je završio u Bihaću, a onda četiri razreda Bihaćke medrese. Imamski ispit položio je tek 1954. godine. Od 1937. služi kao imam, hatib i muallim u Izačiću kod Bihaća, Čaglici kod Bosanske Krupe do 10. novembra 1941. godine, a od tada u Šabićima kod Cazina, te od 1950. u rodnom Pećigradu. Za rad sa djecom u mektebu u Šabićima Ulema-medžlis mu je 31. oktobra 1942. godine izdao pismenu pohvalu.
U Drugom svjetskom ratu radio je ilegalno za NOP. Nakon prvog oslobađanja Bihaća i Bihaćke krajine biran je za sekretara Narodno-oslobodilačkog odbora u Šabićima. Od oktobra 1943. do 1944. učestvuje u NOP-u kao vojnik Cazinskog odreda. Bio je potpisnik čuvene Rezolucije iz 1944. koju su potpisala 34 imama iz Cazinske krajine. Kao delegat ispred općine Pećigrad učestvovao je na drugom zasjedanju ZAVNOBIH-a u Sanskom Mostu i prisustvovao zemaljskoj konferenciji NOF-a. Biran je u seoske, sreske i okružne odbore NOF-a, Saveza boraca, Crvenog krsta, SSRN-a. Za svoje pregalaštvo odlikovan je Ordenom “Zasluga za narod” trećeg reda.
Bio je dugogodišnji aktivista Udruženja ilmijje i biran u najviša tijela toga udruženja (član Plenuma). Dužnost predsjednika pododbora za srez Cazin obavlja od 25. januara 1951. godine. Za člana Vakufskog sabora za BiH imenovan je 1953. godine, a za člana Sabora IVZ-e 1955. i ponovo 1959. godine. Za svoj rad pohvaljen je od Vakufskog saborskog odbora za Bosnu i Hercegovinu 8. januara 1954. godine. Od 1954. godine bio je zvanični dopisnik Glasnika u kojem je od tada do 1975. godine objavio 19 osvrta o proslavama mevluda, otvaranjima džamija, aktivnostima ilmijje i nekoliko nekrologa. Umro je 1976. godine.
Šejh hadži Fejzullah ef. Hadžibajrić rođen je u Sarajevu 12. januara 1912. godine. Fejzullah ef. je, nakon mekteba i osnovne škole, pohađao Gazi Husrev-begovu medresu koju je i završio 1933. godine.
1935. godine upisuje VIŠT, ali studij napušta iz porodičnih razloga. Godine 1955. diplomira na odsjeku za orijentalne znanosti pri Filozofskom fakultetu u Sarajevu. Kao vjeroučitelj u osnovnim školama radio je do 1943. godine kada je pešao u Ulema-medžlis za referenta osnovnog obrazovanja. U isto vrijeme djeluje kao nadzornik mekteba i mektepske nastave u Sarajevu.
Od 1941. do 1947. godine, predavao je u Gazi Husrev-begovoj medresi pedagogiju i metodiku vjerske nastave, a također i u Ženskoj medresi od 1943. do zatvaranja te medrese 1949. godine. U Gazi Husrev-begovu biblioteku prelazi 1947. godine u svojstvu hafizi-kutba (glavnog bibliotekara) i na toj dužnosti ostaje do 1953. godine. Tada odlazi na Veterinarski fakultet da preuzme dužnost bibliotekara u toj visokoškolskoj ustanovi.
Nakon godinu dana u istom svojstvu prelazi na Filozofski fakultet gdje je stekao i zvanje višeg bibliotekara. Krajem 1972. godine odlazi u penziju, ali to nije kraj njegovom angažmanu. Prima se dužnosti džuz-hana u Gazi Husrev-begovoj džamiji i, što je važnije, postaje zvanični muvekkit Gazi Husrev-begove muvekkithane. Od 1976. godine, pa do kraja 1989. godine, ponovo honorarno radi u Gazi Husrev-begovoj biblioteci na evidentiranju orijentalnih rukopisa.
Od završetka medrese 1933. godine, pa sve do smrti, Hadžibajrić je imamio u raznim sarajevskim džamijama. Fejzullah ef. Hadžibajrić je bio šejh kaderijskog reda. Učestvovao je na simpozijima o tesavvufu u Sarajevu, Zagrebu, Beogradu i drugdje. Veliki je Hadžibajrićev doprinos u održanju tradicije kod nas u tumačenju Mesnevije Dželaluddina Rumija. Preveo je dva sveska prijevoda i tumača Mesnevije objavljena su još za njegova života. Priredio Mali tesavvufsko-tarikatski rječnik. Treba pomenuti i njegov Ilmihal za polaznike vjeronauke koji je, od njegovog prvog pojavljivanja 1963. godine do danas, doživio više od deset izdanja.
Šejh Fejzullah ef. Hadžibajrić preselio je na Ahiret 21. aprila 1990. godine u Sarajevu.
Hadži Husejn ef. Đozo, alim, teolog, fakultetski profesor, pisac, rođen je 5. maja 1912. godine u Barama (Ilovača) kod Goražda. Nakon završenog mekteba, od 1923. godine pohađa medresu Mehmed-paše Kukavice u Foči. U Merhemića medresu u Sarajevu prelazi 1925. godine, a istovremeno uči i u sarajevskoj Atmejdan medresi.
Nakon toga upisao se 1928. godine u Šerijatsku sudačku školu koju je završio 1933. godine. Diplomirao je na Šerijatsko-pravnom fakultetu na Al-Azharu u Kairu 1939. godine.
Po povratku u Sarajevo, 1940. godine postavljen je za suplenta arapskog jezika u Nižoj okružnoj medresi u Sarajevu, a 1941. godine i za prosvjetnog referenta u Uredu reisu-l-uleme u Sarajevu. Na godišnjoj skupštini El-Hidaje 1940. godine, Đozo je biran u Glavni odbor, a već iduće godine djeluje kao jedan od tajnika tog udruženja. Poslije rata 1945. godine osuđen je na pet godina strogog zatvora. Za vjersko-prosvjetnog referenta VIS-a imenovan je 1960. godine i na toj je dužnosti ostao skoro do smrti 1982. godine. Uporedo je radio i kao honorarni profesor GHB u kojoj predaje nekoliko predmeta. Na Islamskom teološkom fakultetu je predavao tefsir od njegovog otvaranja 1977. do 1982. godine. Uz profesora Ćemerlića, Đozo je najzaslužniji za savremeni tok nastave i visoki standard koji je ta najviša obrazovno-odgojna ustanova kod nas postigla.
U Udruženju ilmijje od 1964. godine stoji na čelu udruženja, a 1970. godine pokreće islamski list Preporod. U nekoliko navrata bio je urednik Takvima, godišnjaka Udruženja ilmijje, i jedan od najvažnijih njegovih saradnika.
Bio je glavni i odgovorni urednik Preporoda od osnivanja do 1972. godine, te od 1976. do 1979. godine, kada je na njega ponovo pokrenuta huškačka hajka zbog čega se morao povući i sa položaja urednika Preporoda i vjersko-prosvjetnog referenta VIS-a i predsjednika Ilmijje. Naime, Đozo je na otvaranju džamije u Poriču kod Bugojna 1979. godine rekao okupljenim ljudima: “Braćo muslimani!”, što je nečasnim i nadobudnim ljudima bilo dovoljno da čestitog Husejn ef. ponovo diskreditiraju.
Hadži Husejn ef. Đozo je preselio na Ahiret 30. maja 1982. godine, a ukopan je u mezarju Bare u Sarajevu. Husejn ef. Đozo spada u red najproduktivnijih naših pisaca iz oblasti islama i islamske kulture. Godine 1964. Husein Đozo je izabran za predsjednika Udruženja ilmijje, na čijem je čelu ostao do razrješenja 1979. godine.
Prof. dr. Hadži Ahmed ef. Smajlović spada u red najviđenijih alima iz naše prošlosti. Bio je naš prvi doktor nauka na prestižnom univerzitetu Al-Azhar u Kairu. Rođen 17. juna (augusta) 1938. godine u Tokoljacima kod Srebrenice. 1950. godine upisao u Gazi Husrev-begovu medresu koja će mu odrediti daljnji životni pravac. Već kao student u Kairu predavao je, čitavu jednu deceniju, sociologiju, filozofiju i logiku na Jugoslavenskoj dopunskoj školi, a polovinu toga vremena bio je i direktor te škole.
Po povratku u domovinu Ahmed ef. je odmah ponuđeno mjesto šefa kabineta reisu-l-uleme, a onda početkom 1975. godine i mjesto predsjednika Starješinstva IZ-e za BiH, Hrvatsku i Sloveniju.
I pored nebrojenih obaveza dr. Smajlović je našao vremena da piše stručne tekstove i osvrte u Preporodu, Islamskoj misli, Glasniku VIS-a, Takvimu, nekim arapskim časopisima. Objavio je više od 200 stručnih tekstova. Upravo je on, potkraj 1978. godine, pokrenuo naš najbolji islamski časopis Islamsku misao i bio njen prvi glavni i odgovorni urednik.
U vrijeme žestokih nasrtaja na Islamsku zajednicu, a posebno na list Preporod i njegovog urednika Husejn ef. Đozu, krajem 1979. godine, da ne bi došlo do gašenja, taj list je od Ilmijje preuzelo Starješinstvo, a Ahmed ef. je privremeno vršio dužnost glavnog i odgovornog urednika da bi ga kasnije, kada su se strasti smirile, predao drugima.
Smajlović je povremeno u GHB medresu predavao islamsku filozofiju.
Sa osnivanjem Islamskog teološkog fakulteta 1977. godine djeluje kao vanredni, a kasnije i kao redovni profesor na predmetima akaida i islamske filozofije. Zaslužan je i za ponovno otvaranje ženskog odjela Gazi Husrev-begove medrese 1978. godine. Veliki je njegov doprinos u izgradnji džamije i islamskog centra u Zagrebu.
Kada je bio u naponu snage, u najboljim godinama, komunističke vlasti su, u dosluhu sa svojim slugama iz Islamske zajednice, odlučile da mu stanu na put. Inscenirani su razlozi za njegovo smjenjivanje i njegov pad. Tako je i bilo, dr. Ahmed ef. Smajlović je premješten na ITF (čitaj smijenjen). Za utjehu dato mu je mjesto redovnog profesora počevši od 13. septembra 1985. godine. Ali, rane su bile preduboke, nije ih mogao preboljeti. Na Ahiret je, uslijed srčanog udara, preselio pred zoru 11. augusta 1988. godine.
Hadži hafiz Sinanuddin ef. Sokolović rođen je 12. februara 1911. godine u Priboju na Limu gdje mu je otac službovao. Završio je mekteb, osnovnu školu i Šerijatsku gimnaziju, a onda pohađao i 1935. godine završio Šerijatsku sudačku školu u Sarajevu.
Od 23. septembra 1936. godine radi kao imam, hatib i vaiz Esme-sultan džamije u Jajcu, te kao upravitelj i prvi muallim mekteba u Jajcu. Tada je bio predsjednik Sreskog odbora društva El-Hidaje u Jajcu i u njegovo ime držao predavanja.
Pred Drugi svjetski rat započinje sudsku praksu u Visokom, prvo kao šerijatski pripravnik, a kasnije i kao šerijatski sudija. Dok je bio u Visokom predavao je i u tamošnjoj medresi.
1960. godine kada se vraća u Islamsku zajednicu i počinje predavati fikh, ahlak i druge predmete u Gazi Husrev-begovoj medresi.
Hifz je izučio u poznijim godinama.
Hadži hafiz Sinanuddin ef. Sokolović tokom cijelog radnog vijeka nije se odricao mihraba. Obavljao je dužnost imama, hatiba i vaiza u više sarajevskih džamija. Mukabele je učio u nekoliko sarajevskih džamija, a najčešće u Jahja-pašinoj na Ćurčića Brijegu.
Od septembra 1949. do februara 1952. godine bio je sekretar Ulema-medžlisa.
Bio je poznat po svome mekamu i kao odličan govornik. Učenjem Kur’ana, mevluda, ilahija i kasida oduševljavao je one koji su ga slušali. Njegov glas zabilježen je i na prvoj gramofonskoj ploči u izdanju Islamske zajednice.
Bio je veoma aktivan i na polju pisane riječi. Objavio je više desetina tekstova vjerskog karaktera, većinom odgojno-obrazovnih, u Glasniku VIS-a od 1960. do 1973. godine. Više njegovih radova izlazilo je u nastavcima, a najobimnija su dva: Islamski propisi o čuvanju zdravlja, posjeti bolesnika i sahrani umrlih muslimana (materijal za vaz) i Islamski brak i međusobne dužnosti bračnih drugova, objavljeni u više nastavaka u periodu od polovine 1970. do polovine 1973. godine.
Na Ahiret je preselio 30. septembra 1973. godine, u 63. godini života, a dženaza mu je klanjana 2. oktobra.
Hasan ef. Ljevaković rođen je u Moševcu kod Maglaja 1913. godine. Nakon mekteba i osnovne škole pohađao je i završio Behram-begovu medresu u Tuzli.
Služenje Islamskoj zajednici započeo je u Maglaju kada je 9. septembra 1939. godine postavljen za drugog muallima u tamošnjem mektebu, a 27. marta 1944. godine preuzima funkciju imama, hatiba i muallima u rodnom Moševcu. Osim uobičajenog programa Hasan efendija je naročitu pažnju poklanjao učenju Kur’ana, pa su njegovi polaznici u tom pogledu odskakali u odnosu na drugu djecu. Poslije Drugog svjetskog rata kao pripadnik Mladih muslimana osuđen je na tri godine zatvora koje je odležao. Od 1957. do 1966. godine proveo je u Tesliću kao imam, hatib, muallim i vjersko-prosvjetni referent. Ovo je period njegovog najintenzivnijeg i najplodnijeg rada na putu islama.
1966. godine u Zenici preuzima funkciju vjersko-prosvjetnog referenta i tu je ostao 11 godina nakon čega je otišao u zasluženu penziju. Lijepo, mudro i promišljeno sarađivao je sa imamima, džematlijama, pretpostavljenim. Vjersku pouku organizira na šezdesetak mjesta. Zalaže se za izgradnje džamija, mekteba, općenito na prosperitetu islama i njegovih sljedbenika.
Posjedovao je veliko znaje, islamski ahlak i ponašanje što je kod drugih proizvodilo veliko povjerenje i poštovanje. Mnogo je čitao, a naročito o islamskim klasicima Al-Gazzaliju, At-Taberiju, Ibn Kesiru, Al-Buhariju, Muslimu i drugim. Sarađivao je u Preporodu i Glasniku VIS-a u kojem je objavio 9 osvrta, a najviše nekrologa. Dva su mu teksta posvećena iskrenom pokajanju i iskušenju.
Godine 1975, u izdanju Zeničkog muftijstva, objavio je knjižicu Islam i žena, na 44 stranice srednje veličine. O ovoj temi, naročito o odlasku žena na hadž, vodio je 1969. godine polemiku u Glasniku VIS-a, sa muderrisom iz Pojska Derviš ef. Spahićem. Derviš ef. je zastupao stav da žene ne mogu lično ići na hadž, nego trebaju poslati bedela, a Hasan ef. da žene mogu i trebaju lično odlaziti na hadž, ali u pratnji muža ili srodnika koji joj je zabranjen. Za taj svoj stav naveo je kur’anske ajete i brojne sahih-hadise i preporučio Derviš ef. da se urazumi jer je njegov stav jedinstven u cijelom islamskom svijetu.
Na hadž je išao 1979. godine i bio vodič jednoj grupi hadžija.
Hasan ef. je bio tipičan primjer imama iz naroda. Njegovi vazovi i predavanja bili su čuveni i narod ga je rado slušao. Zbog iskrene vjere, požrtvovanosti i odanosti prema islamu narod ga je cijenio i poštovao. Bio je jedan od najuglednijih imama svoga vremena.
Na Ahiret je preselio u petak 7. novembra 1986. godine. Ukopan je u Zenici uz prisutvo velikog broja džematlija, poštovalaca i prijatelja.
Hafiz Husejn ef. Mujić, sin Mehmeda, reisul-ulema i tuzlanski muftija, rođen je u Gornjoj Orahovici kod Gračanice 1918. godine. Osnovnu školu završio je u rodnom mjestu, a onda Osman-kapetanovu medresu u Gračanici. Školovao se i u okružnoj Behram-begovoj medresu u Tuzli koja je bila najpriznatija medresa nakon Gazi Husrev-begove u Sarajevu.
Nakon završetka školovanja radio je kao imam, hatib i muallim. Rješenjem Ulema-medžlisa od 20. novembra 1938. godine radi kao muallim mekteba u Zvorniku, a od 13. aprila 1939. godine kao vjeroučitelj na Ženskoj zanatskoj i Narodnoj osnovnoj školi u Zvorniku. Nakon oslobođenja postavljen je za imama i sekretara vakufskog povjerenstva u Gračanici.
Za glavnog imama tuzlanske regije postavljen je 1960, a za tuzlanskog muftiju 1975. godine. Općenito je bio poznat kao “crveni muftija’ jer je još u vrijeme Drugog svjetskog rata bio na strani NOB-e, a kasnije aktivno učestvovao u Narodnom frontu i Socijalističkom savezu. Sa istomišljenicima je učestvovao i u srozavanju ugleda Ahmed ef. Smajlovića i njegovom smjenjivanju. 31. oktobra 1987. godine, izabran je za reisu-l-ulemu. Promocija hafiza Husejna Mujića i uručenje menšure obavljena je u Bajrakli džamiji u Beogradu 11. decembra 1987. godine. Nakon njegova izbora imami su se organizirali u čuvenom Pokretu imama i prisilili Mujića da abdicira krajem 1989. godine. Na prvim narednim, slobodnim izborima za reisu-l-ulemu Jugoslavije izabran je, prvi put, jedan nebošnjak, Jakub ef. Selimoski. I prije izbora za reisul-ulemu, hafiz Mujić je redovno biran u najviša tijela Islamske zajednice, u republički Sabor i Vrhovni sabor (1967) i republičko i Vrhovno starješinstvo. Jedan je od osnivača Udruženja ilmijje 1950. godine, a bio je i predsjednik toga udruženja od 1963. do 1964. godine. Od 1954. godine bio je zvanični dopisnik Glasnika iz Tuzle, te je od 1956. do 1988. godine objavio 17 osvrta, među kojima nekoliko izvještaja sa svečanih otvaranja džamija, nekoliko nekrologa i slično. Hafiz Mujić je bio glavni i odgovorni urednik Preporoda, od 1972. do 1975. godine jer je taj list bio glasilo Udruženja ilmijje, a on siva eminencija Udruženja. Hafiz Husejn ef. Mujić umro je u Tuzli.
Mehmed ef. Mujezinović, istaknuti orijentalista sin hafiza Mustafe ef. Mujezinovića-Kovača, rođen je u Sarajevu 29. juna 1913. godine. Nakon mekteba i osnovne škole pohađao je Gazi Husrev-begovu medresu koju je završio 1935. godine. 1939. godine diplomirao je na VIŠT-u.
Po povratku iz vojske 1940. godine radi kao vjeroučitelj na građanskim školama u Sarajevu sve do polovine 1945. godine kada počinje predavati na Ženskoj, a kasnije i na muškoj Gazi Husrev-begovoj medresi. Jedno je vrijeme djelovao i kao sekretar medrese. U vrijeme progona muslimanskih intelektualaca 1948. godine ni Mujezinović nije prošao bez posljedica, pa je morao napustiti katedru medrese i prijeći u Državnu štampariju 1949. godine. Najzad je polovinom 1951. godine prešao u Zemaljski zavod za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti NR BiH gdje je proveo ostatak radnog vijeka i početkom 1980. godine otišao u zasluženu penziju. Tridest i šest godina bio je imam i hatib Vekil-harč ili Hadžijske džamije u Sarajevu gdje je naslijedio oca koji je također 36 godina obavljao isti posao. U istoj džamiji Mujezinović je nekoliko godina održavao vjersku pouku polaznicima mekteba. Preko deset godina bio je jedan od predavača na akademiji Šebi-arus u Sarajevu. Uspješno je prevodio sa orijentalnih jezika, posebno sa turskog. Nenadmašan je njegov prijevod Ljetopisa Mula Mustafe Bašeskije koji je 1968. godine izašao u izdanju Veselina Masleše, opet u ediciji Kulturno nasljeđe. Ljetopisu prethodi Mujezinovićev Uvod sa preko 700 bilježaka, a na kraju je rječnik manje poznatih riječi od oko 600 pojmova.
Ista izdavačka kuća štampala je 1969. godine knjigu Stari mostovi u Bosni i Hercegovini koju su zajednički priredili Mehmed Mujezinović i Džemal Čelić. Sa turskog jezika je prevo naš najraniji i najznačajniji stari putopis Put na hadž hadži Jusufa Livnjaka. Međutim, njegovo životno djelo vezano je za rad u Zemaljskom zavodu gdje mu je povjeren referat evidentiranja i obrade islamske epigrafike. Rezultat dugogodišnjeg rada na dešifriranju tariha na sva tri orijentalna jezika i neviđenog entuzijazma kojem se Mujezinović potpuno predao jesu tri kapitalne knjige Islamske epigrafike Bosne i Hercegovine koje su štampane 1974, 1977. i 1982. godine.
Rođen je 1903. godine u Sarajevu. U rodnom gradu je završio : ruždijju, Okružnu medresu, Šerijatsku sudačku školu i Filozofki fakultet, odsjek orijentalistika.
Za predmetnog učitelja u Šerijatskoj gimnaziji u Sarajevu postavljen je 25. Januara 1926. , gdje ostaje do 15. decembra 1945. godine, kada je ova gimnazija prestala sa radom. Povremeno je honorarno predavao u Gazinoj medresi. U vremenu od 15. decembra 1945. do 15. marta 1951. godine radio je u Drugoj muškoj gimnaziji, u upravi srednjoškolskih internata. Od 15. marta 1951. ,pa do odlaska u penziju 1965. godine radio je u Orijentalnom institutu kao viši stručni saradnik. U vremenu od 1957. do 1958. godine pa do preseljenja na Ahiret predavao je honorarno arapski i perzijski na Filozofskom fakultetu u Sarajevu. Sarađivao je sa muslimanskim udruženjima : Merhamet, Trezvenost, El- Hidaja i dr. Napisao je više radova iz kulturne povijesti Bošnjaka. Bio je redaktor prijevoda Kur’ana koga su prevali Pandža-Čaušević, i pregledao je arapski tekst. Hafiz Omer Mušić bio je profesor arapskog, turskog i perzijskog jezika, a istovremeno, vrlo meritorno raspravljao i o šerijatsko-pravnim pitanjima. Bio je neumorni istraživač bosanskog kulturnog naslijeđa i naučni radnik, kojemu su radovi štampani i u Istanbulu i Teheranu. Preselio je 1972. godine, a ukopan je u mezaristanu „Bare“.
Hadži hafiz Ibrahim ef. Riđanović, sin hadži hafiza Muhammeda Emin ef., rođen je u Mostaru 1895. godine. Pred ocem je završio mekteb i hifz. Onda završava mostarsku ruždiju i Koski Mehmed-pašinu medresu. Od 1917, pohađa Šerijatsku sudačku školu u Sarajevu na kojoj diplomira 1922. godine. Službuje u Mostaru kao šerijatski pripravnik i predaje vjeronauku u Učiteljskoj školi do kraja 1927. godine. Od 1928. do 1930. radi kao šerijatski sudija u Čapljini. Kao šerijatski sudja u Novom Pazaru djeluje od 9. augusta 1930. godine, a od aprila 1936. godine u Sjenici. U tim mjestima je vršio i dužnost predsjednika Vakufskog povjerenstva.
Od septembra 1936. do 1938. opet je na šerijatskom sudu u Mostaru, a onda 16. maja 1938. godine biva izabran za člana Ulema-medžlisa i odlazi u Sarajevo. Poslije smrti Mehmeda Ali ef. Ćerimovića izabran je za predjednika Ulema-medžlisa i ostao na tom položaju do odlaska u penziju 1949. godine.
Nakon toga honorarno radi na Orijentalnom institutu na obradi rukopisa sve do 1956. godine. Godine 1976. izabran je u Vakufski sabor za BiH i istovremeno bio predsjednik Odbora IZ-e u Sarajevu. Kraće vrijeme 1949. godine obavljao je dužnost direktora Gazi Husrev-begove medrese i predavao fikh učenicima viših razreda.
Uspješno je obavljao sve svoje dužnosti i uvijek štitio interese Islamske zajednice. Kada je dr. Uroš Krulj, ministar zdravlja u vladi Aleksandra Karađorđevića jednom prilikom rekao da bi se muslimani Jugoslavije trebali vratiti u pradjedovsku vjeru, Riđanović mu je uputio žestok demarš u pismenoj formi. Riđanović je bio poznat kao dobar vaiz i rado je vazio u raznim mjestima diljem BiH. Objavljivao je tekstove u našoj islamskoj periodici, naročito one iz akaida. Bio je, doskora, jedan od posljednjih hercegovačkih hafiza. Spadao je u red kavi hafiza i učio mukabele u sarajevskim džamijama.
Umro je u Sarajevu 29. oktobra 1989. godine i ukopan u sarajevskom mezarju Bare.
Hadži hafiz Mustafa ef. rođen je u Sarajevu 15. septembra 1910. godine. Sin je Ibrahimov i muallime Fatime hanume sa Vratnika. Završio je mekteb, osnovnu školu i Gazi Husrev-begovu medresu 1932. godine. U četvrtom razredu predavao mu je Mehmed ef. Handžić.
Hifz je izučio pred kurra-hafizom Asim ef. Sirćom. Nakon toga studirao je islamske nauke na Al-Azharu u Kairu gdje je usavršio sedam kiraeta (kiraeti-seb’u) pred šejhom Muhammedom Magribijem i postao kurra-hafiz. Na Al-Azharu je diplomirao 1938. godine i vratio se u Sarajevo.
Petog oktobra iste godine postavljen je za imama Hadim Ali-pašine džamije, upravitelja i prvog muallima istoimenog mekteba. U ovoj poslijednjoj službi ostao je do 29. januara 1944. godine. Kasnije je djelovao kao imam i hatib u Državnoj bolnici u Sarajevu. Najzad je 22. oktobra 1969. godine postavljen za imama i hatiba Begove džamije u Sarajevu. Bio je i član kolegija Devri-hana i noktadžija, starješina učača hatme Gazi Husrev-begu. U penziju je otišao 31. decembra 1981. godine kao glavni imam Begove džamije. Kao imam i hatib proveo je 42 godine. Iako penzionisan, obavljao je dužnost imama i hatiba u mahalskoj džamiji Golobrdici u Sarajevu za čiju se obnovu izuzetno zalagao.
Bio je član komisije za polaganje hifza. Jednom je mladom kolegi hafizu savjetovao da svaki dan prouči najmanje po jedan džuz Kur’ana ako želi sačuvati hifz i dodao da je “Kur’an poput ptice, koju čim je pustiš brzo ti odleti iz ruke”.
Bio je posljednji predsjednik Udruženja imama i muallima koje je osnovano 1932. godine. Ovo udruženje prestalo je sa radom krajem Drugog svjetskog rata da bi ponovo 1950. godine bilo obnovljeno, a jedan od inicijatora za osnivanje bio je upravo hafiz Sahačić. Biran je u Izvršni odbor ovog udruženja i bio aktivan sve do odlaska u penziju.
Hafiz Sahačić je sarađivao u El-Hidaji, Glasniku VIS-a, Preporodu, Takvimu, Islamskoj misli, Muallimu. U Glasniku je od 1941. do 1975. godine objavio 10 radova, većinom hutbi i vazova, te nekoliko nekrologa. Jedan mu je rad na arapskom, a govori o ramazanskoj atmosferi u Jugoslaviji.
Na Ahiret je preselio 6. augusta 1999. godine u Sarajevu, a ukopan je u mezarju Bare.
Hafiz Kamil ef. Silajdžić rođen je u Brezi 1916. godine gdje je završio mekteb i osnovnu školu nakon čega upisuje GHB medresu u Sarajevu, ali je, iz zdravstvenih razloga, ne završava. Kada je ozdravio upisuje visočku medresu i završava je u redovnom roku.
U Sarajevo stiže 1936. godine i sluša privatne dersove kod Ahmed ef. Bureka, Mehmed ef. Handžića, dr. Šakira Sikirića i hadži Mujage Merhemića. Turski je učio kod hafiza Sulejman ef. Kulenovića, a sam uči arapski i engleski jezik.
Bio je stalni mujezin u Begovoj džamiji, odgajatelj u Vakufskom sirotištu, muallim i upravitelj mekteba na Soukbunaru. Zatim oko dvije godine radi u Brezi, pa se opet vraća u Sarajevo gdje djeluje kao upravitelj i prvi muallim Skender-pašina mekteba, a od 29. januara 1944. godine prelazi za upravitelja i prvog muallima Hende Ahmedage mekteba na Vratniku u Sarajevu. Dužnost imama u Baščaršijskoj džamiji, obavljao je od ljeta 1947. godine.
Imamsku i hatibsku dužnost u Carevoj džamiji započeo je 1956, a već 1957. godine imenovan je drugim imamom Begove džamije. Imamsku dužnost u Begovoj džamiji obavlja sve do ratne 1992. godine. Od 1959. godine predaje honorarno kiraet u Gazi Husrev-begovoj medresi, a četiri godine kasnije postao je stalni mudževvid u toj našoj najvišoj obrazovnoj ustanovi. U vremenu od 1947. do 1967. radi kao arhivar u Ulema-medžlisu, kasnije Starješisntvu Islamske zajednice. Više od 50 godina uči mukabelu u Begovoj, Baščaršijskoj i Carevoj džamiji.
Sa hafizima Ibrahimom ef. Trebinjcem i Sinanuddinom ef. Sokolovićem pokrenuo je do tada potpuno zamrlo izučavanje hifza među učenicima medrese. Sa hafizom Trebinjcem priredio je Ahkamut-tedžvid – Pravila za ispravno učenje Kur’ana. Knjiga je doživjela više izdanja i služila kao udžbenik kiraeta u svim našim medresama. Napisao je i uvodni tekst za Tedžvid Hasan ef. Heremića koji je štampan dvadesetak puta i uvijek se ljutio što je tekst izdavan pod njegovim imenom.
Druga stvar po kojoj trebamo pamtiti hafiza Kamil ef. Silajdžića je to što je on naš posljednji značajni autor tariha na arapskom jeziku. Bio je istaknuti aktivista Udruženja ilmijje BiH.
Umro je u Sarajevu 28. aprila 1997. godine gdje je i ukopan.
Mustafa ef. Ševa, vrhovni šerijatski sudija i direktor Gazi Husrev-begove medrese, član Ulema-medžlisa, rođen je u Mostaru 1909. godine. Nakon završenog mekteba i osnovne škole (ruždije) završio je Okružnu medresu u Sarajevu, a nakon nje i Šerijatsaku sudačku školu u Sarajevu. Diplomirao je s odličnim uspjehom 1929. godine. Nakon toga radio je kao muftijski pripravnik u Prištini od 18. septembra 1929. godine, a onda i kao šerijatski pripravnik u istom gradu od 1930. godine. Iduće godine položio je šerijatsko-sudski ispit pri Vrhovnom šerijatskom sudu u Skoplju i odmah postavljen za šerijatskog sudiju u Kumanovu. Od 1934. godine djeluje kao šerijatski sudija u Preševu, a nakon godinu dana prelazi u Uroševac (Ferizaj) na Kosovu. Zbog svog opozicionog stava prema ondašnjem režimu premješten je 1936. godine u Rožaj, ali je na traženje muslimana Nerodimskog sreza ponovo vraćen u Ferizaj. U Vlasenicu prelazi 1937. godine gdje je ostao do početka rata 1941. godine kada prelazi za sudiju Sreskog suda u Čapljini. Najzad u septembru 1944. godin prelazi u Mostar. U vrijeme rata nalazio se na strani NOP-a i ilegalno radio u Čapljini i Mostaru sve do oslobođenja. Nakon rata izabran je za predsjednika Narodnog fronta grada Mostara i ujedno biran za člana Oblasnog odbora NOF-a za Hercegovinu. U svojstvu predsjednika gradskog odbora NOF-a istakao sa na prosvjetnoim radu, u akcijama na obnovi grada Mostara i pružanja pomoći ranjenicima.
U novembru 1945. godine postavljen je za Vrhovnog šerijatskog sudiju u Sarajevu gdje je ostao do gašenja šerijatskih sudova, do aprila 1946. godine. Vakufski sabor GA JE izabrao za člana Ulema-medžlisa, a od 1. juna 1958. godine vrši dužnost zamjenika predsjednika Ulema-medžlisa. Jedan je od organizatora i osnivača Udruženja ilmijje 1950. godine, a biran je i za potpredsjednika Glavnog odbora. Od decembra 1957. godine obnaša dužnost sekretara. Mnogo je radio na osnivanju pododbora Udruženja ilmijje diljem Bosne i Hercegovine. Od 1950. godine na dužnosti je upravnika Gazi Husrev-begove biblioteke. Direktor Gazi Husrev-begove medrese bio je od 1958. do 1965. godine. Naslijedio je Sulejman ef. Kemuru koji je otišao na funkciju reisu-l-uleme.
Umro je u četvrtak 12. oktobra 1976. godine u Sarajevu.
Hasan ef. Škapur rođen je u Tešnju 9. septembra 1913. godine. Nakon završenog mekteba i osnovne škole 1927. godine u Tešnju, pohađa GHB medresu u Sarajevu koju završava 1935. godine. Odmah po okončanju medrese stupio je u sužbu Islamske zajednice. Rješenjem Ulema-medžlisa od 30. oktobra 1935. godine postavljen je za imama i hatiba džamije Sagrdžije u Sarajevu. Iste godine počeo je predavati vjeronauku na XII državnoj narodnoj školi u Sarajevu. Na toj dužnosti ostao je 13. oktobra 1936. godine. Odmah po osnivanju VIŠT škole u Sarajevu Hasan ef. se upisuje u prvu generaciju studenata. Diplomirao je 1939. godine, a onda otišao na odsluženje vojnog roka. Rješenjem ministra prosvjete od 16. oktobra 1940. godine Hasan ef. je postavljen za suplenta Državne realne gimnazije u Bihaću za predmete historija, srpsko-hrvatski i ruski jezik. Uz rad u gimnaziji on ujedno iste godine predaje arapski jezik i povijest islama u Okružnoj medresi u Bihaću. Tu ostaje dvije godine, a 1942. godine prelazi u Banju Luku gdje predaje u tamošnjoj gimnaziji i Okružnoj medresi. Osim toga, on je stalni vaiz u Ferhadiji džamiji i član Vakufskog povjerenstva. U Prijedor prelazi 1947. godine i tu ostaje do smrti. Po osnivanju Zavičajnog muzeja u Prijedoru Škapur je imenovan njegovim kustosom 1. maja 1954. godine. Kao orijentalista vrši dužnost i stalnog sudskog tumača orijentalnih jezika pri Okružnom sudu u Prijedoru. U vremenu od 1950. do 1956. godine Hasan ef. je bio predsjednik Vakufskog povjerenstva i član Vakufskog sabora, kasnije Sabora Islamske zajednice do 1958. godine. Član Odbora Islamske zajednice u Prijedoru bio je do kraja života. Član je Vakufskog sabora od III saziva 1955. godine. Na zasjedanju Vakufskog sabora u Sarajevu polovinom decembra 1958. godine, Škapur je predložio ponovno uvođenje muftija ističući da je ukidanje muftijstava izvršeno od strane “ljudi bolesne ambicije i karijerista”, što je na zasjedanju izazvalo muk i čuđenje u tolikoj mjeri da je data pauza, a u nastavku taj problem više niko nije ni pomenuo.
Najznačajniji rad Hasan ef. Škapura jeste onaj na prevođenju kapitalnog Buharijevog Sahiha. Škapur je svoj prijevod Sahiha opremio iscrpnim komentarom i objašnjenjima. Na Ahiret je preselio 25. maja 1975. godine u Prijedoru gdje je i ukopan.
Hafiz Mehmed ef. Zahirović rođen je u Ključu 1911. godine. Nakon mekteba i osnovne škole pohađao je i 1933. godine završio Gazi Husrev-begovu medresu u Sarajevu. Iste je godine stupio u službu Islamske zajednice. Do 1. maja 1935. godine obavljao je dužnost muallima Karađoz-begovog mekteba u Mostaru, a od tada pa nadalje prvog muallima Gazi Ferhat-pašinog mekteba u Banjoj Luci. Rješenjem Ulema-medžlisa hafiz Mehmed ef. je 22. augusta 1935. godine razriješen dužnosti muallima Ferhat-pašinog mekteba, a postavljen za pomoćnika džematskog imama u Banjoj Luci i za honoranog vjeroučitelja na Učiteljskoj, Građanskoj i Ženskoj zanatskoj školi u istom gradu. Rješenjem Ulema-medžlisa u Sarajevu od 1935. godine hafiz Zahirović je postavljen za imama i hatiba Tefderdar-Pašić džamije u Banjoj Luci, umjesto hadži hafiza Hamid ef. Muftića koji je prešao za imama i hatiba Kazaferije džamije u istom gradu. Od 25. aprila 1936. godine hafiz Mehmed ef. radi kao vjeroučitelj na Stručnoj produžnoj školi i Ženskoj zanatskoj školi u Banjoj Luci, a od 10. maja 1937. godine predaje vjeronauku u Državnoj ženskoj građanskoj školi u istom gradu.
Potpisnik je Banjalučke rezolucije iz 1941. godine.
Na Osnivačkoj skupštini Udruženja ilmijje u Sarajevu 5. septembra 1950. godine izabran je za člana Upravnog odbora. Za predsjednika pododbora Udruženja ilmijje za grad i srez Banja Luku izabran je 20. januara 1951. godine. Tada je bio imam Ferhadije džamije. Najkasnije 1960. godine imenovan je glavnim imamom (muftijom) u Banjoj Luci. Posljednji rat proveo je u Banjoj Luci gdje je maltretiran i šikaniran. Klanjao je sa ono hrabrijih džematlija u mektebu kraj Ferhadije džamije kada su sve banjalučke džamije bile porušene. Hafiz Zahirović spada u revnosnije saradnike Glasnika VIS-a. On je od 1960. do 1974. godine u tom glasilu objavio 14 tekstova koji se odnose na ljude i događaje iz Banja Luke. Napisao je vrijedne nekrologe hadži hafizu Mustafa ef. Nurkiću, posljednjem banjalučkom i bosanskom muftiji iza Drugog svjetskog rata, hadži hafizu Fehmi ef. Gušiću, posljednjem kurra-hafizu iz Bosanske krajine, hadži Ali ef. Kapidžiću, hadži Abdullah ef. Čauševiću, hadži Halil ef. Sarajliću. Umro je 1997. godine u Banjoj Luci gdje je i ukopan.
Hasan ef. Škapur rođen je u Tešnju 9. septembra 1913. godine. Nakon završenog mekteba i osnovne škole 1927. godine u Tešnju, pohađa GHB medresu u Sarajevu koju završava 1935. godine. Odmah po okončanju medrese stupio je u sužbu Islamske zajednice. Rješenjem Ulema-medžlisa od 30. oktobra 1935. godine postavljen je za imama i hatiba džamije Sagrdžije u Sarajevu. Iste godine počeo je predavati vjeronauku na XII državnoj narodnoj školi u Sarajevu. Na toj dužnosti ostao je 13. oktobra 1936. godine. Odmah po osnivanju VIŠT škole u Sarajevu Hasan ef. se upisuje u prvu generaciju studenata. Diplomirao je 1939. godine, a onda otišao na odsluženje vojnog roka. Rješenjem ministra prosvjete od 16. oktobra 1940. godine Hasan ef. je postavljen za suplenta Državne realne gimnazije u Bihaću za predmete historija, srpsko-hrvatski i ruski jezik. Uz rad u gimnaziji on ujedno iste godine predaje arapski jezik i povijest islama u Okružnoj medresi u Bihaću. Tu ostaje dvije godine, a 1942. godine prelazi u Banju Luku gdje predaje u tamošnjoj gimnaziji i Okružnoj medresi. Osim toga, on je stalni vaiz u Ferhadiji džamiji i član Vakufskog povjerenstva. U Prijedor prelazi 1947. godine i tu ostaje do smrti. Po osnivanju Zavičajnog muzeja u Prijedoru Škapur je imenovan njegovim kustosom 1. maja 1954. godine. Kao orijentalista vrši dužnost i stalnog sudskog tumača orijentalnih jezika pri Okružnom sudu u Prijedoru. U vremenu od 1950. do 1956. godine Hasan ef. je bio predsjednik Vakufskog povjerenstva i član Vakufskog sabora, kasnije Sabora Islamske zajednice do 1958. godine. Član Odbora Islamske zajednice u Prijedoru bio je do kraja života. Član je Vakufskog sabora od III saziva 1955. godine. Na zasjedanju Vakufskog sabora u Sarajevu polovinom decembra 1958. godine, Škapur je predložio ponovno uvođenje muftija ističući da je ukidanje muftijstava izvršeno od strane “ljudi bolesne ambicije i karijerista”, što je na zasjedanju izazvalo muk i čuđenje u tolikoj mjeri da je data pauza, a u nastavku taj problem više niko nije ni pomenuo.
Najznačajniji rad Hasan ef. Škapura jeste onaj na prevođenju kapitalnog Buharijevog Sahiha. Škapur je svoj prijevod Sahiha opremio iscrpnim komentarom i objašnjenjima. Na Ahiret je preselio 25. maja 1975. godine u Prijedoru gdje je i ukopan.
Hadži hafiz Ibrahim ef. Trebinjac, profesor Fakulteta islamskih nauka, rođen je u Sarajevu 17. oktobra 1912. godine. Nakon mekteba i osnovne škole pohađao je i 1933. godine završio GHB medresu. Tokom školovanja u medresi uporedo je izuučio hifz.
Krajem novembra 1934. Godine otišao na studij islamskih nauka na Al-Azhar u Kairu. Ubrzo se morao vratiti kući iz porodičnih razloga. Tu se u jesen iduće godine upisuje na tek osnovanu VIŠT školu među prvim studentima. Diplomirao je u prvoj generaciji 1939. godine.
U vrijeme studija, od 15. jula 1936. godine, u popodnevnim satima obavljao je dužnost II muallima u mektebu Almase Aganagić u Arap-mahali.
Odmah po okončanju studija, do 24. augusta 1939. godine postavljen je za suplenta (vjeroučitelja) na II muškoj realnoj gimnaziji u Sarajevu gdje predaje sve do ukidanja vjeronauke u srednjim školama 1945. godine. Iste godine počinje predavati u ženskoj Gazi Husrev-begovoj medresi, a povremeno do 1946. godine i u muškoj.
Bio je proganjan i zatvaran od strane komunista. Zbog toga je jedno vrijeme radio van Islamske zajednice. Od 1948. do jeseni 1965. godine radio je u privredi, a od 1965. godine do odlaska u penziju 1977. godine kao muderris Gazi Husrev-begove medrese. Predavao je arapski jezik, kiraet, hadis i tefsir. U dva navrata 1972. i 1975/76. godina obavljao je dužnost v. d. direktora.
Od osnivanja Islamskog teološkog fakulteta 1975. godine do smrti 1982. godine hafiz Trebinjac predaje kiraet i hadis. Imamsku i hatibsku dužnost, uz manje prekide, obavljao je nepunih 50 godina.
Na poticaj hadži Mehmeda Handžića priredio je knjižicu Nekoliko opsanih društvenih bolesti kod nas, koja je izašla u izdanju Glavnog odbora El-Hidaje 1945. godine.
Za potrebe Starješinstva IZ-e hafiz Trebinjac je izradio priručnik Uputa u arapsko pismo (Sarajevo, 1967), a zajedno sa kolegom hafizom Kamil ef. Silajdžićem Tedžvid – pravilno učenje Kur’ana (Sarajevo, 1973). Hafiz Trebinjac se istakao kao odličan prevodilac sa arapskog, i sa turskog jezika.
Hadži hafiz Ibrahim ef. Trebinjac preselio je na Ahiret 16. oktobra 1982. godine, a ukopan je u mezarju Bare u Sarajevu.
Hafiz Mahmud ef. Traljić rođen je u Sarajevu 28. aprila 1918. godine. Traljići su se doselili iz Dalmacije u drugoj polovini 17. stoljeća.
Poslije mekteba i osnovne škole hafiz Mahmud je pohađao i 1940. godine završio Gazi Husrev-begovu medresu u Sarajevu. Uporedo je učio hifz pred hafizom Mustafa ef. Mujezinovićem i okončao ga 1935. godine. Zatim je pohađao VIŠT školu na kojoj je diplomirao 1944. godine. Poznavao je arapski i turski jezik, a služio se perzijskim i njemačkim. Za imama Sinan-vojvode Hatun džamije postavljen je rješenjem Ulema-medžlisa od 22. januara 1944. godine. Rješenjem Ulema-medžlisa od 1. jula 1947. godine postavljen je za I kutba Gazi Husrev-begove biblioteke, a onda i za profesora ženske medrese. Iako je bio potpisnik El-Hidajine Sarajevske rezolucije iz 1941. godine, kojom se osuđuju zločini nad nemuslimanima, uhapšen je 1947. godine i osuđen na 10 godina robije u montiranom procesu “Mladim muslimanima”. Odležao je 9 godina i 8 mjeseci i na slobodu izašao 1957. godine. Po izlasku iz zatvora počinje raditi u Narodnoj i univerzitetskoj biblioteci BiH u Sarajevu, u odjeljenju specijalističke zbirke, i na tom poslu ostaje punih 27 godina, do odlaska u penziju 1984. godine. Od 1974. do 1996. godine bio je imam u Jahja-pašinoj džamiji na Ćurčića brijegu gdje je i stanovao. Od 1969. godine bio je hatib u Čokadži hadži Sulejmanovoj (Jedileri) džamiji na radničkoj džumi koja je klanjana pred ikindiju-namaz za zaposlene i zauzete koji nisu mogli prisustvovati džuma-namazu i uobičajenom podnevskom vremenu. Od 1974. do 1990. ta se džuma klanjala u Hadžijskoj džamiji. Kao muhaffiz izveo je 14 novih hafiza, a do smrti je bio član i predsjednik Komisije za promoviranje novih hafiza. Kao predsjednik te komisije prethodno je preslušao oko 80 hafiza!
Hafiz Mahmud ef. Traljić spada među naše najznačajnije tekstopisce koji su pisali o kulturnoj baštini Bošnjaka i našim zaslužnim pojedincima. U El-Hidaji je od 1939. do 1945. godine, do gašenja ovog lista, objavio 45 radova. Bio je saradnik Enciklopedije Jugoslavije, Leksikona pisaca Jugoslavije, Enciklopedije BiH i Islam enciklopedisi u Istanbulu. Na Ahiret je preselio, nakon dvije godine pobolijevanja, u subotu 28. decembra 2002. godine.