Kako se ubrzano približava 26. februar – datum apsolutne zastare mogućnosti revizije presude u slučaju Bosna i Hercegovina v. Srbija i Crna Gora pred Međunarodnim sudom pravde (MSP) – u našoj javnosti se aktueliziralo ovo pitanje. Ovu aktualizaciju karakteriše odsustvo glasa struke – u ovom slučaju stručnjaka za međunarodno javno pravo. Takođe je vidljivo nepozivanje na dvije knjige koje su na bosanskom jeziku o tome napisane – Sakib Softić, Revizija presude Međunarodnog suda pravde, mit ili stvarnost (Sakib Softić, Fojnica, 2015, 190 str.) i Hasan Balić, Ismet Alija, Avdija Kovačević, Međunarodni sud pravde : Bosna i Hercegovina protiv Srbije i Crne Gore : zahtjev za reviziju presude, Sarajevo : BZK Preporod, 2014, 80 str.). Da se na ova dva djela referiralo, ne bi se u javnosti govorilo o “reviziji tužbe” nego kako je ispravno – “reviziji presude”.
Ovaj tekst ima za cilj da podsjeti na pravno sredstvo revizije presude pred MSP, njegov karakter, uslove i postupak. Pri tome ćemo se oslanjati na relevantnu literaturu, prvenstveno komentar Statuta MSP – The Statute of the International Court of Justice : a commentary edited by Andreas Zimmermann …[et al.] , Oxford ; New York : Oxford University Press, 2006 , xxxiv, 1577 p., posebno komentar čl. 61 koji su napisali Andreas Zimmermann (Univerzitet Potsdam) i Robin Geiss (Univerzitet Glasgow).
Revizija presude (čl. 61)
MSP je jedini univerzalni međunarodni sud. On obavlja dvije funkcije: rješava sporove među državama putem obavezujućih presuda i izriče savjetodavna mišljenja organima ili ustanovama međunarodne organizacije. Na presude MSP nema mogućnosti žalbe. Jedino je dozvoljeno vanredno pravno sredstvo – revizija presude. To reguliše čl. 61 Statuta MSP koji u prijevodu glasi:
Član 61.
1. Revizija presude može se zahtijevati samo na temelju otkrića neke činjenice takve prirode da bi odlučujuće djelovala, a koja je prije izricanja presude bila nepoznata Sudu i stranci koja traži reviziju, a da pri tom to neznanje nije ona skrivila.
2. Postupak revizije otvara se presudom Suda, koja izrijekom ustanovljuje postojanje nove činjenice, priznaje joj značenje koje daje osnova reviziji i na tom temelju proglašava zahtjev prihvaćenim.
3. Sud može otvaranje postupka revizije uvjetovati prethodnim izvršenjem presude.
4. Zahtjev za reviziju valja postaviti najkasnije u roku od šest mjeseci poslije otkrića nove činjenice.
5. Nikakav zahtjev za reviziju ne može se staviti pošto je protekao rok od deset godina od dana presude. (Tekst preuzet sa www.mvep.hr)
Komentar
Glavni cilj MSP je primjena pravde radi održavanja svjetskog mira. Radi održavanja stabilnosti u međunarodnim odnosima prihvaćeno je načelo odsustva prava žalbe na presude MSP. Radi neophodnosti usklađivanja sudskih odluka s pravdom uvedeno je pravo na reviziju presude. Stabilnost se osigurava putem koncepta res judicata (“presuđena stvar”). Ovaj koncept znači da je ”suđenje privedeno kraju” i “da se spor koji je već presuđen u korist jedne strane ne može pokretati ponovo”. Nasuprot tome stoji zahtjev pravde iskazan u riječima Abrahama Lincolna “Ništa nije riješeno dok nije riješeno na pravi način”. U međunarodnom pravu to se izražava putem instituta revizija presude. Dok čl. 60 Statuta MSP naglašava da su presude končane i bez prava na žalbu, dotle čl. 61 postavlja suštinske i vremenske uslove za reviziju presude.
Komentatori navode da nalazi koji podliježu reviziji moraju biti u okviru “presuđene stvari” koju je kreirala izvorna presuda. U tom smislu i novi fakti koje iznese nezadovoljna strana moraju spadati u okvir “presuđene stvari”.
Suštinski razlozi za zahtjev za reviziju presude su slijedeći:
- Otkriće novih činjenica
Pod “činjenicama“ se podrazumijevaju, prema striktnom tumačenju, samo događaji koji su podložni empirijskoj provjeri, kao što je mapa, a prema širem tumačenju, svaka stvar koja može biti predmet sudskog dokazivanja. U svakom slučaju otkriće novog dokumenta ili njegovog sadržaja spada u ovu kategoriju.
- Postojanje činjenice prije presude koja se revidira
Činjenica na osnovu koje se traži revizija mora da je postojala prije donošenja presude za koju se traži revizija.
- Takve prirode da je odlučujući faktor
Činjenica na osnovu koje se traži revizija mora biti takvog karaktera da je odlučujuća za donošenje presude. Zadatak suda je da novu činjenicu stavi u kontekst s ostalim činjenicama na kojima je bazirana presuda i da odredi da li bi nova činjenica modifikovala njihov značaj i zaključke izvedene iz njih. Teret dokazivanja odlučujućeg karaktera nove činjenice leži na podnosiocu zahjteva za reviziju.
- Nepoznata Sudu i stranci koja traži reviziju
Član 61. traži da je nova činjenica bila nepoznata Sudu u vrijeme donošenja odluke kao i stranci koja traži reviziju. To neznanje ne može biti rezultat nepažnje. Sporno pitanje je da li “znanje” koje se ovdje spominje se odnosi npr. na postojanje nekog dokumenta ili na poznavanje njegovog sadržaja.”Znanje” se odnosi na organe države koja traži reviziju ali i na one koji su predstavljali tu stranku u izvornom postupku.
- Vremenska ograničenja
Član 61. postavlja dva vremenska ograničenja – apsolutno i relativno – u okviru kojih se mogu podnijeti zahtjevi za reviziju. Apsolutno ograničenje je deset godina od dana donošenja presude čija se revizija traži. Relativno ograničenje je da se zahtjev za reviziju mora podnijeti u roku od šest mjeseci od otkrića nove činjenice. Ovo ograničenje je predmet diskrecione ocjene Suda.
Postupak revizije
Statut MSP predviđa dvofazni postupak revizije. U prvoj fazi Sud se bavi pitanjem dopustivosti zahtjeva za reviziju. Kada se raspravlja o pitanju odlučujućeg karaktera nove činjenice teško je razlikovati prvu i drugu fazu. U drugoj fazi, ako Sud nađe da je zahtjev dopustiv, određuju se rokovi za dalji pismeni i usmeni postupak koji se smatra potrebnim prije donošenja konačne presude o reviziji prijašnje presude. Kada je zahtjev za reviziju presude prihvaćen, Sud više nije vezan granicama svoje ranije presude. U dosadašnjim slučajevima zahtjeva za reviziju, o zahtjevu je odlučivalo sudsko vijeće različito od onog u izvornom postupku. Prema poznatim komentatorima (Zimmermann, Geiss), postupak revizije je zaseban pravni slučaj.
Dosadašnji zahtjevi za reviziju
Do sada su pred MSP iznijeta tri zahtjeva za reviziju presude i sva tri su bila odbijena.To su bili slučajevi: kombinovani zahtjev za tumačenje, reviziju i ispravljanje grešaka u presudi iz 1982. o određivanju kontinentalnog grebena između Tunisa i Libije (1985); zahtjev SR Jugoslavija (Srbija i Crna Gora) koji se odnosi na postupak povodom presude o nadležnosti i prihvatljivosti od 11. jula 1996. u slučaju koji se tiče primjene Konvencije o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida (BiH v. Srbija i Crna Gora), u literaturi poznat kao “Bosanski genocid” (2003) te zahtjeva za reviziju u Slučaju koji se tiče kopna, ostrva i pomorske granice između El-Salvadora i Hondurasa). Ovdje je zanimljivo istaći da je El-Salvador podnio zahtjev MSP jedan dan prije isteka desetogodišnjeg roka što je suprotna strana smatrala manifestacijom “loše vjere”.
Zaključak
Revizija presude MSP je pravno sredstvo koje se izuzetno primjenjuje. Kao takvo ono je nasuprot koncepta „presuđene stvari“. U tom smislu i Statut MSP postavio je niz suštinskih i vremenskih ograničenja za primjenu ovog sredstva. Dosadašnja praksa Međunarodnog suda pravde – tri zahtjeva i sva tri odbijana – pokazuje da je Sud u svojoj praksi restriktivno tumačio čl. 61 i da je dao prednost stabilnosti pravnih odnosa nad zahtjevima pravde, čemu revizija služi.
